Ацетилсалицил қышқылы

Ацетилсалицил қышқылы немесе Аспирин (лат. Acidum acetylsalicylicum) — қабынуға қарсы стероидті емес дәрі-дәрмектер тобына жататын салицил қышқылының туындысы.

Ашылу тарихы

Ежелгі римдіктер талдың қабығын (соның негізінде кейіннен аспирин жасалған) науқастар мен жаралылардың ауырсынуларын басуға пайдаланған екен. Біздің дәуіріміздің бірінші ғасырында Диоскур деген дәрігер тал қабығынан жасалған қайнатпаны тұз байланатын ауру мен сарп ауруын емдеу үшін пайдалануға кеңес берген екен. Ежелгі грек дәрігері Гиппократ та талдың қабығын ауырсынуды басатын және дене қызуын түсіретін дәрілерді жасауға пайдаланған.

ХІХ ғасырдың соңында Bayer компаниясының фармацевті Феликс Хоффман сарп ауруымен ауыратын өзінің қарт әкесінің ауруын жеңілдете алатын дәрі жасау үшін зерттеулермен айналысқан. Ұзаққа созылған зерттеулерден кейін Хоффман жаңалық ашқан: ол салицил қышқылы мен сірке қышқылынан сәтті қоспа дайындаған.

1988 жылы Берлиндегі Императорлық патенттік ведомство тіркегеннен кейін жаңа дәрі «Аспирин» деген сауда маркасымен сатуға шығарылған. Дәрінің атауы екі сөзден құрастырылған: «а» - ацетил сөзі, ал «спир» - spiraea сөзі– алғаш рет химиялық жолмен салицилді қышқыл бөліп алынған тобылғы тал сөзінің латынша атауы.

Фармакокинетикасы

Ішу арқылы қабылдаған кезде негізінен аш ішектің проксимальді бөлігінен, аз дәрежеде асқазаннан жылдам сіңеді. Асқазанда ас болуы ацетилсалицил қышқылының сіңуін едәуір өзгертеді. Ацетилсалицил қышқылы организмнің көптеген тіндері мен сұйық орталарында таралады. Гематоэнцефалық барьер арқылы сіңеді.

Соңынан глицинмен немесе глюкуронидпен конъюгацияланатын салицил қышқылын түзіп гидролиздену арқылы бауырда метаболизмденеді. Шамамен 80% салицил қышқылы қан плазмасының ақуыздарымен байланысады.

Ацетилсалицил қышқылының (T_1/2) жартылай шығарылу кезеңі шамамен 15 минутты құрайды, салицил қышқылы - шамамен 3 сағат. Салицил қышқылы түрінде артықшылығы бүйрек арқылы шығарылады.

Фармакодинамикасы

Қабынуға қарсы стероидты емес дәрі. Қабынуға қарсы, ауырғанды басатын, ыстықты түсіретін және антиагрегациялық әсері бар, сондай-ақ тромбоциттер агрегациясын азайтады. Әсер ету механизмі қабыну, ауыру және қызба патогенезінде басты рөл атқаратын, простагландиндердің ізашары болып табылатын, арахидон қышқылы метаболизмінің негізгі ферменті - циклооксигеназа белсенділігін бәсеңдетумен байланысты.

Қолданылуы  

- ересектердегі шығу тегі әртүрлі ауырсыну синдромы (бас ауыруы, тіс ауыруы, тамақтың ауыруы, бас сақинасы, бұлшықет және буын ауыруы, арқаның ауыруы, етеккір кезіндегі ауыру)

- ересектер мен 16 жастан асқан балаларда суық тию және басқа инфекциялық-қабыну аурулары кезінде дене температурасының көтерілуі.

Қолданудың басталуына дейінгі қажетті мәліметтер тізбесі

Қолдануға болмайтын жағдайлар

- әсер етуші затқа немесе қосымша заттардың кез келгеніне аса жоғары сезімталдық

- глюкоза-6-фосфатдегидрогеназа тапшылығы

- ацетилсалицил және салицил қышқылына жоғары сезімталдық

- өршу фазасындағы АІЖ эрозиялық-ойық жаралы зақымданулары

- асқазан-ішектен қан кетулер

- «аспирин» демікпесі және «аспирин» үштігі

- геморрагиялық диатездер (Виллебранд ауруында, тромбоцитопениялық пурпурада, телеангиоэктазияда), гипопротромбинемия, гемофилия

- қолқаның қатпарланған аневризмасы

- портальді гипертензия

- К дәруменінің тапшылығы

- метотрексатты аптасына 15 мг және одан көп дозада қабылдау

- бүйрек пен бауыр жеткіліксіздігі

- ауыр бақыланбайтын жүрек жеткіліксіздігі

- жүктілік және лактация кезеңі

- подагра және подагралық артрит

- 16 жастан асқан балалар

- қан ұюының бұзылуы.

Сақтықпен: антикоагулянттармен, гиперурикемиямен, асқазан мен он екі елі ішектің ойық жара ауруымен (анамнезінде) қатар жүргізілген ем кезінде, ойық жара ауруының созылмалы немесе қайталанатын ағымын, бронх демікпесін, мұрын полипозын, бүйрек және/немесе бауыр функциясының бұзылуы кезіндегі созылмалы бронх-өкпе ауруларын қоса алғанда.

Қолдану кезіндегі қажетті сақтандыру шаралары

Хирургиялық араласу кезеңінде қолдану. Жоспарланған хирургиялық араласудан 5-7 тәулік бұрын операция барысында және операциядан кейінгі кезеңде қан кетудің даму қаупін азайту үшін ацетилсалицил қышқылын қабылдауды тоқтату қажет.

Ацетилсалицил қышқылын ұзақ уақыт қолдану. Ацетилсалицил қышқылын ұзақ қолдану қажет болған жағдайда шеткері қанның көрінісін бақылау және нәжісті жасырын қанға тексеру керек. Әсіресе, АІЖ эрозиялық-ойық жаралы зақымдануы, анамнезінде асқазан-ішектен қан кетуі, бүйрек және бауыр функциясының бұзылуы бар адамдарда.

Басқа дәрілік препараттармен өзара әрекеттесуі 

Жағымсыз реакциялар қаупін арттыруға дейінгі әсерінің күшеюі:

– антикоагулянттар/тромболитиктер: ацетилсалицил қышқылы тромболитикалық терапияға дейін қабылдаған кезде қан кету қаупін арттыруы мүмкін. Сондықтан тромболитиктермен емдеуді жоспарлап отырған пациенттерде сыртқы немесе ішкі қан кету белгілеріне назар аудару керек.

– тромбоциттер агрегациясының тежегіштері, мысалы, тиклопидин, клопидогрел: қан кету қаупінің жоғарылауы;

– басқа стероидты емес анальгетиктер/қабынуға қарсы препараттар (күніне 3 г және одан да көп ацетилсалицил қышқылының дозаларында): асқазан-ішек жолында ойық жаралы зақымданулары мен қан кету қаупінің жоғарылауы;

– жүйелік глюкокортикостероидтар (Аддисон ауруы кезінде орын алмастыру терапияда пайдаланатын гидрокортизонды қоспағанда): асқазан-ішек жолының жағымсыз реакцияларының даму қаупі жоғарылайды;

– алкоголь: асқазан-ішек жолында ойық жаралы зақымданулар мен қан кету қаупінің жоғарылауы;

– дигоксин: қан плазмасындағы концентрацияның жоғарылауы;

– диабетке қарсы препараттар: қандағы глюкоза деңгейі төмендеуі мүмкін;

– метотрексат: организмнен шығаруды азайту және салицилаттардың ақуыздармен байланысынан ығыстыру;

– вальпрой қышқылы: салицилаттардың ақуыздармен байланысынан ығыстыру;

– серотонинді кері қармаудың селективті тежегіштері (СКҚСТ): синергия әсерінен асқазан-ішектен қан кету қаупінің жоғарылауы.

Әсерінің азаюы:

– диуретиктер (ацетилсалицил қышқылының дозаларымен бірге күніне 3 г және одан жоғары дозада);

– ангиотензин өзгертуші фермент тежегіштері (ацетилсалицил қышқылының дозаларымен бірге күніне 3 г және одан жоғары дозада);

– урикозуриялық препараттар (мысалы, бензбромарон, пробенецид).

Арнайы сақтандырулар

Бронх-өкпе жүйесінің патологиясы бар адамдарда қолдану. Бронх демікпесі, мұрын полипозы және пішен қызбасы бар пациенттерде ацетилсалицил қышқылын қолдану аурудың өршуіне әкелуі мүмкін.

Педиатрияда қолдану. Ацетилсалицил қышқылын гипертермиясы (қызба) бар 16 жасқа дейінгі балаларда вирустық инфекциямен немесе ЖРА-мен бірге қолданған кезде Рейе синдромының (ми мен бауырдың зақымдануы) даму қаупі жоғары. Сондықтан пациенттердің осы тобында ацетилсалицил қышқылын қолдануға болмайды.

Жүктілік кезінде қолдану

Простагландин синтезін тежеу жүктілікке және эмбрионның немесе шарананың дамуына теріс әсер етуі мүмкін. Эпидемиологиялық зерттеулердің деректері жүктіліктің ерте кезеңдерінде простагландиндер синтезі тежегіштерін қолдану кезінде ақаулар мен мальформациялардың даму қаупінің жоғарылағанын көрсетеді. Сонымен қатар, дозаның жоғарылауымен және емдеу ұзақтығымен қауіп артады деп саналады. Қолжетімді деректер ацетилсалицил қышқылын қолдану мен жүктіліктің мерзімінен бұрын тоқтау қаупінің жоғарылауы арасындағы байланысты растамайды. Даму ақауларына қатысты қолжетімді эпидемиологиялық мәліметтер қайшылықты, алайда құрсақтың алдыңғы қабырғасының бітелмеу қаупін жоққа шығаруға болмайды.   Жүктіліктің ерте кезеңінде (1-4 ай) 14800 әйел/балада ацетилсалицил қышқылын проспективті қолдану даму ақауларының пайда болу жиілігінің артқанын анықтаған жоқ. Препаратты жүктіліктің үшінші триместрінде қолданғанда простагландиндер синтезінің барлық тежегіштері шаранада туындатуы мүмкін:

·                   Жүрек-өкпе уыттылығы (боталлов түтігінің мерзімінен бұрын жабылуымен және өкпе гипертензиясымен)

·                   Жүктіліктің соңында ана мен шаранада қағанақ суының аздығы болған кезде бүйрек жеткіліксіздігіне дейін ұласуы мүмкін бүйрек функциясының бұзылуы: қан кету уақытының ұлғаюы, тіпті аз дозаларда да пайда болатын антиагрегантты әсер, жатырдың жиырылу белсенділігінің бәсеңдеуі, бұл жүктілік мерзімінің асуына немесе ұзақ босануға әкелуі мүмкін.

Жануарларға жүргізілген зерттеулер репродуктивті уыттылықты көрсетті, осыған байланысты жүктілік кезінде ацетилсалицил қышқылы бар препараттарды тағайындау көрсетілмеген.

Лактация кезеңінде қолдану

Салицилаттар емшек сүтіне аз мөлшерде енетіндіктен, оларды лактация кезеңінде қолдану қажет болған жағдайда баланы емшектен шығару керек.

Дәрілік препараттың көлік құралын немесе қауіптілігі зор механизмдерді басқару қабілетіне әсер ету ерекшеліктері

Мүмкін болатын жанама әсерлерді ескере отырып, көлік құралын немесе қауіпті механизмдерді басқару кезінде сақ болу керек.

Қолдану жөніндегі нұсқаулар

Ересектерге күніне 3 рет 1-2 таблеткадан тағайындайды. Ең жоғары бір реттік доза - 2 таблетка, ең жоғары тәуліктік доза - 6 таблетка.

16 жастан асқан балаларға бір реттік дозада 250 мг (1/2 таблетка) тәулігіне 2 рет, ең жоғары тәуліктік доза 750 мг.

Дене температурасы 38,5 °С-ден жоғары болған кезде (анамнезінде фебрильді құрысулары бар пациенттерде - 37,5 °С-ден жоғары температурада) 500-1000 мг дозада ыстықты түсіретін дәрі ретінде тағайындайды.

Енгізу әдісі және жолы

Ішке, дұрысы тамақтану арасында, көп мөлшерде сумен іше отырып қабылдайды. Жұтынуда қиындықтары бар пациенттерге таблеткаларды қасықпен суда ерітуге болады. 

Емдеу ұзақтығы

Емдеу ұзақтығы (дәрігермен кеңесусіз) ауыруды басатын дәрі ретінде тағайындағанда 5 күннен және ыстықты түсіретін дәрі ретінде 3 күннен аспауы тиіс.

Артық дозалану жағдайында қабылдау қажет болатын шаралар

Симптомдары: құлақтың шыңылдауы, есту қабілетінің төмендеуін сезіну, бас ауыруы, вертиго. Кейінірек қызба, гипервентиляция, кетоз, респираторлық алкалоз, метаболизмдік ацидоз, кома, қантамыр жеткіліксіздігі, тыныс алу жеткіліксіздігі, айқын гипогликемияның дамуы мүмкін.

Емі: құстыру немесе асқазанды шаю керек, белсендірілген көмір мен іш жүргізетін дәрілерді тағайындау керек. Әрі қарай емдеу мамандандырылған бөлімшеде жүргізілуі керек.

Дәрілік препаратты қолдану тәсілін түсіндіру үшін медицина қызметкеріне кеңес алуға жүгіну бойынша ұсынымдар

Препаратты қабылдауға қатысты сұрақтар туындаған жағдайда, емдеуші дәрігеріңізге хабарласыңыз.

ДП стандартты қолдану кезінде көрініс беретін жағымсыз реакциялар сипаттамасы және осы жағдайда қабылдау керек шаралар

Жағымсыз реакциялар туындау жиілігі бойынша келесідей жіктеледі: өте жиі (≥1/10); жиі (≥1/100-ден <1/10-ға дейін); жиі емес (≥1/1000-нан <1/100-ге дейін); сирек (≥1/10 000-нан <1/1000-ға дейін); өте сирек (<1/10 000); белгісіз (қолда бар деректер негізінде бағалау мүмкін емес).

Қан және лимфа жүйесі тарапынан бұзылулар

Церебральді қан құйылу сияқты ауыр қан кетулер сирек және өте сирек хабарланды, әсіресе бақыланбайтын артериялық гипертензиясы бар пациенттерде және/немесе өмірге қауіп төндіретін кейбір жағдайлардағы бір мезгілдегі антикоагулянттармен терапия кезінде.

Глюкоза-6-фосфат дегидрогеназасының елеулі тапшылығы бар пациенттерде гемолиз және гемолиздік анемия туралы хабарланады; Мұрыннан қан кету, қызыл иектен қан кету, теріден қан кету немесе қан кету уақыты ұзаруы мүмкін урогенитальді жолдан қан кету. Бұл әсерлер препаратты қабылдауды тоқтатқан сәттен бастап 4-8 күн бойы сақталады.

Асқазан-ішек жолы тарапынан бұзылулар

Жиі

Асқазан-ішек жолы тарапынан, мысалы, қыжыл, жүрек айну, құсу және іштің ауыруы сияқты бұзылулар.

Сирек

Сирек жағдайларда тесілуге әкелуі мүмкін асқазан-ішек жолының эрозиялық-ойық жаралы зақымдануы; темір тапшылығы анемиясына әкелуі мүмкін асқазан-ішектен қан кету, асқазан-ішек жолының қабыну жағдайлары.

Белгісіз

Ішектің шырышты қабығының алдын-ала зақымдануы ішектің саңылауында болуы мүмкін кейінгі стенозбен бірнеше стриктураның пайда болуына әкелуі мүмкін (әсіресе ұзақ мерзімді терапияда).

Жүйке жүйесі тарапынан бұзылулар

Бас ауыруы, бас айналу, есту қабілетінің бұзылуы, құлақтың шуылдауы, сананың шатасуы әдетте артық дозаланудың белгісі болып табылады.

Тері және тері асты тіндері тарапынан бұзылулар

Жиі емес

Тері бөртпелері сияқты аса жоғары сезімталдық реакциялары.

Сирек

Аса жоғары сезімталдықтың ауыр реакциялары (көп формалы экссудативті эритеманы қоса).

Иммундық жүйе тарапынан бұзылулар

Сирек

Тыныс алу жолдарының, асқазан-ішек жолының және жүрек-қантамыр жүйесінің аса жоғары сезімталдық реакциялары, ең алдымен демікпесі бар пациенттерде.

Келесі симптомдарды байқауға болады: артериялық гипотензия, тұншығу ұстамалары, ринит, мұрынның бітелуі, анафилаксиялық шок немесе Квинке ісінуі.

Бауыр және өт шығару жолдары тарапынан бұзылулар

Өте сирек

Бауыр ферменттерінің белсенділігін арттыру.

Бүйрек және несеп шығару жолдары тарапынан бұзылулар

Бүйрек функциясының бұзылуы және бүйректің жедел жеткіліксіздігі туралы хабарланды.

Жағымсыз дәрілік реакциялар туындағанда медициналық қызметкерге, фармацевтикалық қызметкерге немесе, дәрілік препараттардың тиімсіздігі туралы хабарламаларды қоса, дәрілік препараттарға болатын жағымсыз реакциялар (әсерлер) жөніндегі ақпараттық деректер базасына тікелей хабарласу керек

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Медициналық және фармацевтикалық бақылау комитетінің «Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды сараптау ұлттық орталығы» ШЖҚ РМК

http://www.ndda.kz

Қосымша мәліметтер

Дәрілік препарат құрамы

Бір таблетканың құрамында:

белсенді зат - ацетилсалицил қышқылы 500 мг,

қосымша заттар: картоп крахмалы, тальк, стеарин қышқылы, лимон қышқылы моногидраты, сусыз коллоидты кремнийдің қостотығы.

Дереккөздер

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Ацетилсалицил қышқылы