Қос сөзді тұтас алсақ та немесе оның құрамындағы «ауыл» мен «аймақ» сөздерін дербес қарағанда да мағынасы кез келген адамға түсініксіздік тудырмайды. Алайда басқа түркі тілдерінің немесе туыс саналып жүрген өзге тілдер дерегіне үңіле қарасақ, осы сөздердің қай-қайсысының да тұңғыш, алғашқы мағыналары болғандығы анықтала түседі. Қазіргі тұрғыдан алғанда, «аймақ» сөзінің екі түрлі — өлке, өңір, атырап және айнала, маңай, төңірек сияқты мағыналары бар: «...Таусылар емес тау қырман, Аймаққа төне тұр қарап» (Ғ. Қайырбеков, Құрдас.). Ал «ауылдың» (түсіндірме сөздігіміздің көрсетуінше) төрт мағынасын білеміз. Ауылдың қазақ тіліндегідей мағынасы қырғыз, алтай, хакас тілдерінде де кездеседі. Өте ерте кездерде «ауыл» сөзінің «көрші» мағынасы болғандығын жазба моңғол тілі деректерінен табамыз:

айил — көрші (орыс. сосед). Дәл осы мағынада оны қазіргі моңғол тілінен де табу қиын емес. Қазіргі якут тілінде: аймах — туыс (орыс. родня) деген ұғымға ие болса, моңғол, бурят тілдерінде «аймақ» сөзінің мағынасы — тайпа, ру, ұрпақ сияқтыларды түсіндіреді. Бір қызығы, жазба моңғол тілінде: «айил — аймаг» қос сөзі «туыстар» дегенмен барабар. Осы деректерді еске ала келгенде «ауыл» сөзінің көне мағынасы «көрші», «аймақ» сөзінің ескі түсінігі — «туыс» болғандығы байқалады. Сөйтіп, қазіргі қолданылып жүрген қос сөзіміз «ауыл-аймақтың» тұңғыш мағынасы кең де көлемдірек болып, «туған-туысқан», «көрші-көлем» қос сөздерінің мағынасын қоса, тұтас қамтығандығын аңғарамыз.[1]

Дереккөздер

өңдеу
  1. Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6