Бажа

Бажа— туыстықты білдіретін ұғым. Апалы-сіңлілі немесе туысқан қыздарға үйленген жігіттер бір-біріне бажа болады. “Төрт аяқтыда бота тату, екі аяқтыда бажа тату” деген мақал Бажалардың көңіл жақындығын танытады.

Түсіндірме сөздік

Бір кісінің (кейде бір ауылдың, бір елдің) қыздарына үйленген адамдар арасындағы жақындық, іліктік осылай аталады. «Екі аяқтыда бажа тату, төрт аяқтыда бота тату» (мақал). Осындай дыбыстық тұлғада бүл сөзді кейбір түркі тілдерінде кездестіреміз. Қырғызша — бажа; түрікмен тілінде — бажа; өзбекше — божа; тува тілінде — бажа.

моңғол тобына жататын тілдерде де «бажа» мағынан сәйкес келіп жатады: моңғол тілінде — баз; Қалмақша да дәл осы тұлғада; Бурятша — база.

Тунгус-маньчжур тобындағы кейбір тілде де «баца» сөзі біздегі «бажа» мағынасын береді. Түркі тілдерінің ішінде якут тілінің дерегі басқаша мәлімет береді. Мұнда «база» тұлғасы «келін» мағынасын ұғындырады. Осы сөз арқылы «бажаның» түпкі төркініне жол табуға болады. Маньчжур тілінің дерегі сөз төркініне бір табан жақындата түседі: «баша» бұл тілде біздегі «балдыз» мағынасында қолданылады. Ол маньчжур тілінде моңғол тілі әсерінен пайда болғанын байқаймыз. Жазба моңғол тілінде — бачаган, қазіргі моңғолша — бацган, бурят тілінде — басага(н) тұлғалары «қыз», «қыз бада» мағыналарында көрінеді. Келтірілген деректерді ой елегінен өткізіп, зер сала қараған адамға «бажа» сөзінің тууына себепші болған моңғол тілінде «қыз» мағынасын беретін «бачаган» сөзі болуы лайықты. Бұл тұлға басқа тілге өткен сайын өзінің мағынасына өзгеріс кіргізіп отырғанын маньчжур тілінің дерегінен көрініп отыр. Біреудің балдызына үйленген адамға «баша» сөзі қолма-қол ауысқан деп айтсақ, қоғам дамуына байланысты сөз мағынасының өзгеріп отыратын зандылыққа теріс, кереғар бола да бермейді. Сөйтіп, «бажа» сөзінің төркіні моңғол тілі екен де, тұңғыш мағынасы «қыз» дегенді білдіріп, одан кейінгі кездерде «балдыз» ұғымын, басқа тілдерге ауысқанда балдызға үйленген ер адамдарға «бажа» аты ауысқан деуге болады.