Барий

Барий (лат. Barium, гр. barys «ауыр»; Ba) — химиялық элементтердің периодтық жүйесінің 6-шы периодының ІІ тобына жататын элемент, реттік нөмірі 56, атомдық массасы 137,34. Жерсілтілі топ элементтеріне жатады. Табиғатта барит (Ba₂SO₄) және витерит (BaCO₃) деген минералдары кездеседі. Барийді 1774 жылы Карл Шееле ашқан.

56 Цезий ← Барий → Лантан Sr ↑ Ba ↓ Ra 56Ba
Жай заттың сыртқы бейнесі
Жұмсақ, тұтқыр күміс-ақ металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Барий, 56
Топ типі	Сілтілік жер металдар
Топ, период, блок	2, 6, s
Атомдық масса (молярлық масса)	137,327 м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	(Xe) 6s2
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 18, 8, 2
Атом радиусы	222 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	198 пм
Ван-дер-Ваальс радиусы	268 пм
Ион радиусы	(+2e) 134 пм
Электртерістілігі	0,89 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	-2,906
Тотығу дәрежелері	+2
Иондалу энергиясы	1-ші: 502,5 (5,21) кДж/моль (эВ) 2-ші: 965.2 кДж/моль (эВ) 3-ші: 3600 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Металл
Тығыздық (қ.ж.)	3,5 г/см³
Балқу температурасы	1 002 K
Қайнау температурасы	1 910 K
Балқу жылуы	7,66 кДж/моль
Булану жылуы	142,0 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	28,1 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	39,0 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 911 1038 1185 1388 1686 2170
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	кубтық көлемдік центрленген
Тор параметрлері	5,020 Å
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) (18.4) Вт/(м·К)
Юнг модульі	13 ГПа
Жылжу модульі	4.9 ГПа
Моос қаттылығы	1.25
CAS нөмірі	7440-39-3

Барий Ba

Барий — жұмсақ, күміс түсті металл. Химиялық активтілігі жоғары, ауада тез тотығады, сумен реакцияға түсіп, барий гидрототығын түзеді. Басқа да көптеген элементтермен қосыла алады. Қосылыстарда валенттілігі 2+. Оның қорытпалары газ жұтқыштар ретінде, электронды шамдарда, ал оның оксиді катодтарға қаптау жасау үшін қолданылады.

Осы элементтің ең маңызды қосылыстары:

• Барий асқын тотығы (BaO₂) катализатор ретінде және H₂O₂ алуға және ағартқыш ретінде қолданылады;
• Барий гидрототығы Ba(OH₂) көмір қышқыл газын жұтып алуға қолданылады;
• Барий карбонаты BaCO₃ барийдың басқа қосылыстарын алуға, шыны өнеркәсібінде қолданылады;
• Барий хлориды BaCl₂•2H₂O улы химикат ретінде қолданылады;
• Барий сульфаты BaSO₄ рентген сәулелерін жақсы жұтатын қасиетке ие болғандықтан, ақ пигмент ретінде медицинада қолданылады.

Барий Белсенді, ол сілтілі жер металдар тобына кіреді және минералдарда өте берік байланысты. Негізгі минералдар: барит (BaSO4) және витерит (BaCO3). Барийдің сирек минералдары: цельзиан немесе барийлі дала шпаты (барий алюмосиликаты), гиалофан (барий мен калийдің аралас алюмосиликаты), нитробарит (барий нитраты).

Тұздары оттың жалынын жасыл түске бояйды.

Тарихы

Барийді BaO оксиді түрінде 1774 жылы Карл Шееле мен Йохан Хан ашқан. 1808 жылы ағылшын химигі Хамфри Дэви ылғалды барий гидроксидін сынап катодымен электролиздеу арқылы барий амальгамасын алды; қыздырған кезде сынапты буланғаннан кейін ол металл барийін бөлді.

Табиғатта кездеуі

Жер қыртысындағы барий мөлшері 0,05% салмақпен; теңіз суында барийдің орташа мөлшері 0,02 мг/л құрайды. Барий белсенді, ол сілтілі жер металдарының кіші тобына жатады және минералдармен өте күшті байланысқан. Негізгі пайдалы қазбалар барит (BaSO4) және паитерит (BaCO3).

Сирек кездесетін барий минералдары: цельсиан немесе барий дала шпаты (барий алюмосиликаты), гиалофан (барий және калий алюмосиликаты аралас), нитробарит (барий нитраты) т.б.