Барий
Барий (лат. Barium, гр. barys «ауыр»; Ba) — химиялық элементтердің периодтық жүйесінің 6-шы периодының ІІ тобына жататын элемент, реттік нөмірі 56, атомдық массасы 137,34. Жерсілтілі элементтерге жатады. Табиғатта барит (Ba2SO4) және витерит (BaCO3) деген минералдары кездеседі. Барийді 1774 жылы Карл Шееле ашқан.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Жұмсақ, тұтқыр күміс-ақ металл 
| |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі |
Барий, 56 | ||||||||||||||
| Топ типі | |||||||||||||||
| Топ, период, блок |
2, 6, s | ||||||||||||||
| Атомдық масса (молярлық масса) | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация |
(Xe) 6s2 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар |
2, 8, 18, 18, 8, 2 | ||||||||||||||
| Атом радиусы |
222 пм | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| Ковалентті радиус |
198 пм | ||||||||||||||
| Ван-дер-Ваальс радиусы |
268 пм | ||||||||||||||
| Ион радиусы |
(+2e) 134 пм | ||||||||||||||
| Электртерістілігі |
0,89 (Полинг шкаласы) | ||||||||||||||
| Электродты потенциал |
-2,906 | ||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері |
+2 | ||||||||||||||
| Иондалу энергиясы |
1-ші: 502,5 (5,21) кДж/моль (эВ)
| ||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық (қ.ж.) |
3,5 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы |
1 002 K | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы |
1 910 K | ||||||||||||||
| Балқу жылуы |
7,66 кДж/моль | ||||||||||||||
| Булану жылуы |
142,0 кДж/моль | ||||||||||||||
| Молярлық жылусыйымдылық |
28,1 Дж/(K·моль) | ||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| Тор құрылымы |
кубтық көлемдік центрленген | ||||||||||||||
| Тор параметрлері |
5,020 Å | ||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| Жылуөткізгіштік |
(300 K) (18.4) Вт/(м·К) | ||||||||||||||
| Юнг модульі |
13 ГПа | ||||||||||||||
| Жылжу модульі |
4.9 ГПа | ||||||||||||||
| Моос қаттылығы |
1.25 | ||||||||||||||
| CAS нөмірі |
7440-39-3 | ||||||||||||||
Барий — жұмсақ, күміс түсті металл. Химиялық активтілігі жоғары, ауада тез тотығады, сумен реакцияға түсіп, барий гидрототығын түзеді. Басқа да көптеген элементтермен қосыла алады. Қосылыстарда валенттілігі 2+. Оның қорытпалары газ жұтқыштар ретінде, электронды шамдарда, ал оның оксиді катодтарға қаптау жасау үшін қолданылады.
Осы элементтің ең маңызды қосылыстары:
- Барий асқын тотығы (BaO2) катализатор ретінде және H2O2 алуға және ағартқыш ретінде қолданылады;
- Барий гидрототығы Ba(OH2) көмір қышқыл газын жұтып алуға қолданылады;
- Барий карбонаты BaCO3 барийдың басқа қосылыстарын алуға, шыны өнеркәсібінде қолданылады;
- Барий хлориды BaCl2•2H2O улы химикат ретінде қолданылады;
- Барий сульфаты BaSO4 рентген сәулелерін жақсы жұтатын қасиетке ие болғандықтан, ақ пигмент ретінде медицинада қолданылады.
Барий Белсенді, ол сілтілі жер металдар тобына кіреді және минералдарда өте берік байланысты. Негізгі минералдар: барит (BaSO4) және витерит (BaCO3). Барийдің сирек минералдары: цельзиан немесе барийлі дала шпаты (барий алюмосиликаты), гиалофан (барий мен калийдің аралас алюмосиликаты), нитробарит (барий нитраты).
Тұздары оттың жалынын жасыл түске бояйды.
ТарихыӨңдеу
Барийді BaO оксиді түрінде 1774 жылы Карл Шееле мен Йохан Хан ашқан. 1808 жылы ағылшын химигі Хамфри Дэви ылғалды барий гидроксидін сынап катодымен электролиздеу арқылы барий амальгамасын алды; қыздырған кезде сынапты буланғаннан кейін ол металл барийін бөлді.
Табиғатта кездеуіӨңдеу
Жер қыртысындағы барий мөлшері 0,05% салмақпен; теңіз суында барийдің орташа мөлшері 0,02 мг/л құрайды. Барий белсенді, ол сілтілі жер металдарының кіші тобына жатады және минералдармен өте күшті байланысқан. Негізгі пайдалы қазбалар барит (BaSO4) және паитерит (BaCO3).
Сирек кездесетін барий минералдары: цельсиан немесе барий дала шпаты (барий алюмосиликаты), гиалофан (барий және калий алюмосиликаты аралас), нитробарит (барий нитраты) т.б.