Цезий
Цезий (лат. Caesіum; Cs) — элементтердің периодтық жүйесінің Қ тобындағы хим. элемент, ат. н. 55, ат. м. 132,91; сілтілік металдарға жатады. . Цезийді 1860 ж. неміс ғалымдары Г.Кирхгоф және Р.Бунзен спектроскоп. жолмен ашқан. Ол сирек элементтер қатарына жатады.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Өте жұмсақ, тұтқыр күміс сары металл 
| |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі |
Цезий, 55 | ||||||||||||||
| Топ типі | |||||||||||||||
| Топ, период, блок |
1, 6, s | ||||||||||||||
| Атомдық масса (молярлық масса) | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация |
[Xe] 6s1 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар |
2, 8, 18, 18, 8, 1 | ||||||||||||||
| Атом радиусы |
267 пм | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| Ковалентті радиус |
235 пм | ||||||||||||||
| Ван-дер-Ваальс радиусы |
343 пм | ||||||||||||||
| Ион радиусы |
(+1e) 167 пм | ||||||||||||||
| Электртерістілігі |
0,79 (Полинг шкаласы) | ||||||||||||||
| Электродты потенциал |
-2,923 | ||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері |
0; +1 | ||||||||||||||
| Иондалу энергиясы |
1-ші: 375,5 (3,89) кДж/моль (эВ)
| ||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық (қ.ж.) |
1,873 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы |
28.7 °C | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы |
667.6 °C | ||||||||||||||
| Балқу жылуы |
2,09 кДж/моль | ||||||||||||||
| Булану жылуы |
68,3 кДж/моль | ||||||||||||||
| Молярлық жылусыйымдылық |
32,21 Дж/(K·моль) | ||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| Тор құрылымы |
кубтық көлемдік центрленген | ||||||||||||||
| Тор параметрлері |
6,140 Å | ||||||||||||||
| Дебай температурасы |
39,2 K | ||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| Жылуөткізгіштік |
(300 K) 35,9 Вт/(м·К) | ||||||||||||||
| Юнг модульі |
1.7 ГПа | ||||||||||||||
| Моос қаттылығы |
0.2 | ||||||||||||||
| Бринеллий қаттылығы |
0.14 МПа | ||||||||||||||
| CAS нөмірі |
7440-46-2 | ||||||||||||||
Табиғаттағы табылу Өңдеу
Цезийдің екі минералы (авогадрит, поллуцит) белгілі. Цезий кенін (поллуцит) өндіру бойынша Канада — Танко кен орнында (Оңтүстік-Шығыс Манитоба, Берник-Лейк көлінің солтүстік-батыс жағалауы) цезийдің әлемдік қорының 70% - ға жуығы шоғырланған. Поллуцит Намибия мен Зимбабведе де өндіріледі. Ресейде поллуцит кен орындары Кольск түбегінде, Шығыс Саян мен Забайкальда бар. Поллуцит кен орындары Қазақстанда, Монғолияда және Италияда (Эльба о.) бар, бірақ олардың аз қоры бар және маңызды экономикалық мәні жоқ.
Физикалық қасиеттер Өңдеу
Тұрақты бір изотопы 137Cs(T1/2=33 жыл) бар.Цезий — күміс түсті ақ, өте жұмсақ металл, тығызд. 1,90 г/см3 (20°С-та) , балқу t 28.5 °C, қайнау t 705°С, барлық қосылыстарындағы тотығу дәрежесі +1, хим. қасиеттері жағынан калийге ұқсас, бірақ одан хим. активтігі жоғары.
Химиялық қасиеттер Өңдеу
Ауада өздігінен тұтанып, асқын тотық (Cs2O3) түзеді. Цезийді вакуумде, минералын май немесе керосинде сақтайды. Ол сумен реакцияласып Цезий гидрототығын түзеді және сутек бөледі. Галогендермен тікелей қосылысып, галогенсутек қышқылдарының тұздарын түзеді. Ц.Цезий қосылыстары лепидолит пен поллуциттен алынады. Металл Цезийді 700 — 800°С температурада металл кальциймен Цезий галогенидтерін тотықсыздандыру арқылы алады. Ол фотоэлементтер дайындауда, кейбір қосылыстары медицинада, т.б. қолданылады. Цезий көптеген өсімдіктер және жануарлардың тілінде кездеседі.
Ciлтемелер Өңдеу
"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том
|
Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |