Лантан (лат. lanthanum; La) — элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы химиялық элемент, атомдық номері 57, ат. м. 138,9055, сирек кездесетін элементтерге жатады. Лантанның табиғи екі изотопы бар: 139La (99,911%) және радиоактивті 138La (0,089%; Т1/2 11011 жыл).

57 БарийЛантанЦерий
La

Ас
СутегіГелийЛитийБериллийБор (элемент)КөміртекАзотОттекФторНеонНатрийМагнийАлюминийКремнийФосфорКүкіртХлорАргонКалийКальцийСкандийТитан (элемент)ВанадийХромМарганецТемірКобальтНикельМысМырышГаллийГерманийКүшәнСеленБромКриптонРубидийСтронцийИттрийЦирконийНиобийМолибденТехнецийРутенийРодийПалладийКүмісКадмийИндийҚалайыСүрмеТеллурИодКсенонЦезийБарийЛантанЦерийПразеодимНеодимПрометийСамарийЕуропийГадолинийТербийДиспрозийГольмийЭрбийТулийИттербийЛютецийГафнийТантал (элемент)ВольфрамРенийОсмийИридийПлатинаАлтынСынапТаллийҚорғасынВисмутПолонийАстатРадонФранцийРадийАктинийТорийПротактинийУранНептунийПлутонийАмерицийКюрийБерклийКалифорнийЭйнштейнийФермийМенделевийНобелийЛоуренсийРезерфордийДубнийСиборгийБорийХассийМейтнерийДармштадтийРентгенийКоперницийНихонийФлеровийМосковийЛиверморийТеннессинОганесонПериодическая система элементов
57La
Hexagonal.svg
Electron shell 057 Lanthanum.svg
Жай заттың сыртқы бейнесі
күміс-ақ металл
Lanthanum-2.jpg
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі

Лантан, 57

Топ типі

Лантаноидтар

Топ, период, блок

ІІІ, 6, f

Атомдық масса
(молярлық масса)

138.90547(7) м. а. б. (г/моль)

Электрондық конфигурация

[Xe] 5d16s2

Қабықшалар бойынша электрондар

2, 8, 18, 18, 9, 2

Атом радиусы

187 пм

Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус

207±8 пм

Ион радиусы

101.(+3e) 6 пм

Электртерістілігі

1,10 (Полинг шкаласы)

Электродты потенциал

La←La3+ -2,38В

Тотығу дәрежелері

0, +1, +2, +3 ( қатты негізгі оксид)

Иондалу энергиясы

1-ші: 538.1 кДж/моль (эВ)
2-ші: 1067 кДж/моль (эВ)
3-ші: 1850.3 кДж/моль (эВ)

Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза

Қатты дене

Тығыздық (қ.ж.)

6.162-6.18 (альфа модификациясы) г/см³

Балқу температурасы

1193 K

Қайнау температурасы

3447-3469 K

Балқу жылуы

8,5 кДж/моль

Булану жылуы

402 кДж/моль

Молярлық жылусыйымдылық

27,11 Дж/(K·моль)

Молярлық көлем

22,5 см³/моль

Қаныққан бу қысымы
P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000
T (К) 2005 2208 2458 2772 3178 3726
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы

Алтыбұрышты

Тор параметрлері

a=3,772 c=12,14 Å

c/a қатынас

3,22

Дебай температурасы

132 K

Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік

(300 K) 13,4 Вт/(м·К)

Юнг модульі

α формасы: 36,6 ГПа

Жылжу модульі

α формасы: 14,3 ГПа

Пуассон коэффициенті

α формасы: 0,280

Моос қаттылығы

2.5

Виккерс қаттылығы

360–1750 МПа

Бринеллий қаттылығы

350–400 МПа

CAS нөмірі

7439-91-0

Лантан La

Лантанды 1839 ж. швед химигі К.Мосандер (1797 — 1858) лантан “топырағы” — La2О3 түрінде ашқан. Жылтыр, ақ түсті металл, тығыздығы 6,162 г/см3, балқу t 920ӘС, қайнау t 3470ӘС. Тотығу дәрежесі +3. Лантан ылғал ауада тотығады, бөлме температурасында су және тұз, азот, күкірт қышқылдарымен, 200Ә С-тан жоғары температурада галогендермен әрекеттеседі. Лантан никелі бар геттер қорытпаларының негізі ретінде алюминийлі және т.б. қорытпаларға легирлеуші қоспа ретінде пайдаланылады.

Сондай-ақ, ол болаттың коррозияға беріктігін және ыстыққа төзімділік қасиетін арттыруға қолданатын мишмиталл құрамдасы. Негізгі минералдары: монацит (Ce, La...)PO4, бастнезит (Ce, La...)FCO3. Лантанның қосылыстары LaCrO3 — жоғары температуралы электрөткізгіш керамикалық бұйымдар құрамына, La2О3 — оптикалық шынылардың құрамына кіреді, ал LaF3, La2О3 — лазерлік қасиеті бар заттар ретінде қолданылады.

Табиғатта кездесуіӨңдеу

Лантан, церий және неодиммен бірге сирек кездесетін жер элементтерінің ең көп таралған бірі болып табылады. Жер қыртысындағы лантанның мөлшері шамамен 2,9 · 10−3% салмағы бойынша, теңіз суында — шамамен 2,9 · 10−6 мг/л. Лантанның негізгі өнеркәсіптік минералдары - монацит, бастнезит, апатит және лопарит. Бұл минералдарға басқа да сирек жер элементтері кіреді.