Церий
Церий (лат. Cerіum; Ce) — элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы хим. элемент, ат.н. 58, ат.м. 140,116. Сұр металл; тығызд. 6,768 г/см3; балқу t – 798°С. Негізгі минералдары – монацит пен бастнезит.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
күміс-ақ металл 
| |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі |
Церий, 58 | ||||||||||||||
| Топ типі | |||||||||||||||
| Топ, период, блок |
ІІІ, 6, f | ||||||||||||||
| Атомдық масса (молярлық масса) | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация | |||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар |
2, 8, 18, 19, 9, 2 | ||||||||||||||
| Атом радиусы |
181.8 пм | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| Ковалентті радиус |
204±9 пм | ||||||||||||||
| Ион радиусы |
(+4e) 92 103.(+3e) 4 пм | ||||||||||||||
| Электртерістілігі |
1,12 (Полинг шкаласы) | ||||||||||||||
| Электродты потенциал |
Ce←Ce3+ −2,34 В | ||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері |
+1, +2, +3, +4 ( аз негізді оксид) | ||||||||||||||
| Иондалу энергиясы |
1-ші: 534.4 кДж/моль (эВ)
| ||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық (қ.ж.) |
6,757 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы |
1072 K | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы |
3699 K | ||||||||||||||
| Балқу жылуы |
5,2 кДж/моль | ||||||||||||||
| Булану жылуы |
398 кДж/моль | ||||||||||||||
| Молярлық жылусыйымдылық |
26,94 Дж/(K·моль) | ||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| Тор құрылымы |
Текше бетке бағытталған | ||||||||||||||
| Тор параметрлері |
5,160 Å | ||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| Жылуөткізгіштік |
(300 K) 11,3 Вт/(м·К) | ||||||||||||||
| Юнг модульі |
γ формасы: 33,6 ГПа | ||||||||||||||
| Жылжу модульі |
γ формасы: 13,5 ГПа | ||||||||||||||
| Пуассон коэффициенті |
γ формасы: 0.24 | ||||||||||||||
| Моос қаттылығы |
2.5 | ||||||||||||||
| Виккерс қаттылығы |
210–470 МПа | ||||||||||||||
| Бринеллий қаттылығы |
186–412 МПа | ||||||||||||||
| CAS нөмірі |
7440-45-1 | ||||||||||||||
Церидің тұрақты 4 изотобы бар. Жасанды радиоктивті изотоптарының ішіндегі маңыздысы Се(Т1/2=33,1 күн). Церийді 1803 жылы швед химигі И.Я.Берцилиус ашқан. Ол бос күйінде1806 жылы церийдің үш хлоридін(Се,Сi) электролиздеу арқылы алынған. Жер қыртысындағы салмақ мөлшері 4,5*10-3%.
Табиғатта негізінен минерал моноцит түрінде , жерде сирек ұшырасатын элементтермен, ториймен бірге кездеседі. Церий - сұр түсті, жұмсақ металл, тығыздығы 6,77г/см3, балқу температурасы 804*С, қайнау температурасы 3600*С. Химиялық активті қосылыстардағы тотығу дәрежесі 3, 4. Ылғал ауада оңай тотығады. Церийді 160-180*С-қа дейін қыздырғанда қос тотықСеО2 түзе тотығады. Онда сұйытылған қышқылдар да ериді. Жоғары температурада галогендер азот, күкірт, т.б. элементтермен тікелей реаакцияласады.
Құрамына церий қосылған болат, шойын және түсті металдар қорытпаларының механикалық қасиеті жақсарады, алюминий, магний қорытпаларының жоғары температураға беріктігі артады. Церий қосылыстары шыны өнеркәсібінде кеңінен пайдаланылады , оның сульфаты фотографияда , көлемдік талдауда , т.б. қолдаланылады.
Дереккөздер
өңдеуҚазақ ұлттық энциклопедиясы 9-том