Бата оқыр

Бата оқыр - қайтыс болған адамды жерлеген уақытта келе алмаған жақын-жуықтар мен ілік-жұрағаттардың, ауылдас, тамыр-таныстардың артынан арнайы жұбатып келіп көңіл айтуы, бата қылуы, өліктің артынан жақсы сөз айтуы, Құран, дұға оқу рәсімі.

Бата оқушылар адамы қайтқан үй иелерімен құшақтаса көрісіп, әйелдер жоқтау айтысады. Бата оқырға келген ер адамдар кейде үндемей отырады. Жоқтау айтқан әйелдерді сырттан келгендер басу айтып, жұбатқан соң, Құран бағышталып, бата айтылады. Соңыра сәлем, жөн-сұрау басталып, қазаға «қайырлы болсын» айтысып (қасына бармай, қашықтау отырып), қайғыға ортақ екенін білдіреді.

Алыста тұратын ағайын, дос-жаран, тамыр-таныстар қаза туралы хабарды ести сала келуге тырысады. Келген адамдар жағдайларына және марқұммен жақындығына қарай екі-үштен, кейде жетіден онға дейін жылқы немесе түйе жетектеп келеді. Жақындары сауын сиыр, байлайтын бие, сойыс малын айдай келіп, өліктің артына салмақ салмай, даяшылық қызметті өздері атқарады. Бұл ысқат пен жерлеуге кеткен малдың орны толсын деген ағайынның көмегі ретінде саналады. Бата оқырға келген топ сойыстың ұсақ малы мен ірі қара, дастарқан дәмі, ас-су, саба қымыз т.б. көмекке деп ала келеді. Мұны иіс деп атайды. Бата оқып, көңіл айтпаған адамды адамы қайтқан үй адамдары күтіп отырады. Қазақы дәстүрде жақын-жуығы қайтыс болған адамды кездейсоқ кездестіріп қалып көңіл айту ұят саналады, сондықтан арнайы барып көңіл айтуға тырысады.

Қазіргі кезде көңіл айта келгендер марқұмның балаларына, әйеліне, жақындарына бата оқырға деп ақша береді. Шығыс Қазақстанның Катонқарағай ауданында ауылдастарының ақша жинап табыс етуін береке деп атайды. Ал, Атырауда бата оқырға келген адам қол алысып амандасады. Құран оқығанда ақша салмай, тек марқұмның жақындарының қолына ақша ұстатады. Атырау облысында, Астраханда қайыр болсып айтып келгенде молда болмаса алдына ақ шүберек, ақ орамал қойылады. Соның үстіне немесе астыңғы шетіне ақша қыстырады не үстіне қояды. Келген адам сәлем бере келіп отырады (реті болса үндемей келіп). Құран оқылып, бата айтылған соң сәлем, жөн-сұрауды бастап, сонан соң қайтыс болған адамның жақындарына (қасына бармай-ақ) «қайырлы болсын!» айтады.