Болды да партия...

«Болды да партия...» - Абайдың 1898 ж. жазған өлеңі. Көлемі 28 жол. Мұнда Абай ел ішін алауыздық жайлап, жұрттың жік-жікке бөлінгенін, солардың арасындағы дау-шарды тиямын деп, өзінің көп әуре болғанын айтады. Абайдың шығармашылық мұрасында бүл тақырыпқа жазылған өлең көп. Солардың бәрінде ақын ел ішінің бүлініп бара жатқанын көріп, араздық туғызатын себептерге қарсы қатты наразылық білдіретін. Оларды өткір сынға алатын. Мына өлеңдегі сарын өзгеше. Ешқайсыңды алаламай, кәрі-жас, жақсы-жаман демей, барымды орталарыңа салып, жанашырлық білдіріп жүргенде, сендер мені өсек қылып, арыма тидіңдер. Өзіммен бірге жарымды қоса даттадыңдар деген шағым айтады. Сол қиянаттарыңды көрмеген болып, кеп уақыт бүгіп келіп, енді шыдамай айтып отырмын деп, жеке басының мұң-зарын білдіреді. Менің сендерге деген ниетім адал, жарымның да ары таза деп ақталғандай болады. Шығарманың өлеңдік құрылымы, көркемдік шеберлігі жағынан да елеулі өзгешелігі бар. Ақынның жыр үлгісінде жазылған шығармалары көбінесе 7,8 буынды болып кезектесіп, шалыс ұйқасқа бағынатын. Әр шумақтың өз ұйқасы өзінде болып, өзге шумақтармен үйлесуі шарт болмайтын. Қазақ жырларының барлығы дерлік осы үлгіні ұстанады. Аталған өлеңнің әрбір жолы, булардан өзгеше алты буыннан құралып, тақпақ үлгісінде келтеден қайрылып отырады да, жеті шумақтың басынан аяғына дейін әр шумақтың төртінші тармағында шалыс ұйқастың бір ғана түрі өзгеріссіз қайталанып отырады. («Жарылды», «шарынды», «кәріңді», «нәріңді», «барымды», «арымды», т. б.). Бұл - төкпе ақындық шеберліктің белгісі. Туынды 6-7 буынды шалыс үйқас үлгісінде жазылған. Өлең алғаш рет 1909 ж. С.-Петербургте жарық керген «Қазақ ақыны Ибраһим Қүнанбайұлының өлеңі» атты жинақта жарияланған. Басылымдарында аздаған текстол. өзгерістер кездеседі. 1954 жылғы жинақта соңғы шумақтың алғашқы екі жолы «Өзіңнен асырдың» болып басылса, қалған басылымдарда бүл жолдар 1909 жылғы жинақ бойынша «Ұрыңнан асырдың» ретінде алынған. Туынды қарақалпақ, қырғыз, орыс, өзбек, ұйғыр т. б. тілдерге аударылған.

Өлең

Болды да партия,

Ел іші жарылды.

Әуремін мен тыя,

Дауың мен шарынды.

Құрбыдай хош тұттым

Жасың мен кәрінді.

Жоқтамай, ұмыттым,

Ақыл мен нәріңді.

Ортаға көп салдым

Өзімде барымды.

Япырым-ау, неңді алдым,

Сау қоймай арымды?

Ойымнан ой бөліп,

Қозғадың тамырды.

Көңілге тік келіп,

Кетірдің сабырды.

Ойым да ақ, жарым да ақ,

Кеңімді, тарымды

Қарасам пайымдап,

Сөзің сол сарынды.

Өсекке салмаңдар

Ойымды, жарымды.

Өлшеуге алмаңдар,

Ойым бек тарылды.

Ұрыңнан асырдың

Сұм тілді қарынды.

Жасырдым, жасырдым,

Енді айттым зарымды.