Лазарь Захарович Будагов

Будагов Лазарь Захарович(12.4.1812, Ресей, Астрахан — 30.12.1878, Санкт-Петербург) — шығыстанушы ғалым, түрколог, аудармашы. Қазан университетін бітірген (1840). Тифлис гимназиясында Әзірбайжан, парсы тілдерінен (1840 — 44), Санкт-Петербург университеттінде Әзірбайжан, түрік тілдерінен дәріс оқыды (1845—70). 1861 жылдан бастап оқытушылықпен қатар Ресей Сыртқы істер министрлігінің Азия департаментінде аудармашы қызметін атқарды. Будагов — тек оқытушы, аудармашы ғана емес, сондай-ақ, түркі тілдерін салыстыра зерттеген алғашқы орыс ғалымдарының бірі. Оның “Түрік-татар тілдерінің салыстырмалы сөздігі” (екі томдық, 1225 бет. 1869, 1871 жылы) түркология тарихында ерекше орын алады. Сөздікте 24 тілге тән материалдар қатар беріліп, өзара салыстырылып, жолма-жол орыс тіліне аударылған. Жүйелі зерттелген осман түріктерінің тілінен бастап, сол кезеңде әлі зерттеле қоймаған Сібір, Шығыс Түркістан түркілерінің тілінен мол тілдік деректер берілген. Сөздік оғыз (оңтүстік-батыс) және қыпшақ (шығыс) бұтағына жататын тілдердің лексикасы негізінде құрылған. Түркі тілдерінің кейбір диалектілерін Будагов жер аттарына қарай: бұқарлықтардың, қоқандықтардың, хиуалықтардың, ферғаналықтардың, қашқарлықтардың тілі, т.б. деп жіктейді. Еңбекте осман, шағатай тілдерінің сөздік қорынан алынған түркі тілдерінің көне сөз үлгілері жиі кездеседі. Сөздікке 6 мыңдай қазақ сөзі, 205 мақал-мәтелі және жұмбағы енген.

Дереккөздер

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, II том