Бұрғылау

Бұрғылау — бұрғы жәрдемімен тұтас материалдың жоңқасын жонып алу жолымен бітелмеген немесе бітеу цилиндрлік тесік тесу процесі; тау жыныстарын бұзу арқылы қимасы дөңгелек болатын кен қазбасын жасау процесі.

БҰРҒЫЛАУ.

Геологияда

Жер қыртысын геологиялық зерттеу, кен орындарын іздеу және барлау, жер астынан қатты, сұйық және газ күйіндегі түрлі кен байлықтарды алу, батпақты жерлерді құрғату, жер асты коммуникацияларын жүргізу, т.б. көптеген жұмыстар Бұрғылау арқылы іске асырылады. Ұңғыма Бұрғылау кезінде тау жыныстарын бұзып қопарудың қазір қолданылып жүрген тәсілдері негізінен екі түрге бөлінеді. Оның біріншісі — бұрғылау аспабының тікелей әсер етуі арқылы тау жыныстарын бұзып қопаратын механикалық әдіс, ал екінші тәсіл бойынша тау жыныстары әр түрлі физикалық (термиялық, ультрадыбыстық, т.б.) әсерлер арқылы бұзылады. Бұрғылаудың механикалық әдісі айналдыра бұрғылау және соққылап бұрғылау болып екіге бөлінеді. Бұрғылау аспабының түріне (шнекті, штангалы, алмасты, тісті доңғалақты, т.б.), бұрғылау машинасының түріне (перфораторлы, пневмосоққылы, турбиналы, т.б.), сондай-ақ, ұңғыма қазудың тәсіліне (көлбеу, тармақты, т.б.) қарай Бұрғылау бірнеше түрге бөледі. Тау жыныстарына физикалық әсер арқылы Бұрғылау тәсілдерінің ішінде термиялық Бұрғылау кең тараған. Қопарып Бұрғылау тәсілін өндіріске енгізу қолға алына бастады. Бұрғылаудың техникалық жабдықтары негізінен бұрғылау қондырғылары мен тау жынысын бұзып қопаратын аспаптардан тұрады. Ал ұңғыма Бұрғылау жұмыстары кенжардағы (забой) тау жыныстарын талқандау, бұзылған жыныстарды сыртқа шығару, орнықсыз (опырылмалы) ұңғыма қабырғаларын бекіту сияқты процестерден құралады. Талқандалған тау жыныстарын ұңғыма кенжарынан үздіксіз сыртқа шығарып тұрмаса бұрғылау жылдамдығы бәсеңдеп, тіпті тоқтап қалуы да мүмкін. Сондықтан бұрғылау кезінде бөлінетін ұнтақтардан тазалау үшін ұңғыманы сумен, балшық ерітінділерімен үнемі жуып немесе сығылған ауамен үрлеп тұрады. Орнықсыз жыныстарды Бұрғылау кезінде ұңғыма қабырғасын опырылудан сақтау үшін әр түрлі әдістер (арнаулы ерітінді, жылдам қатаятын қоспа, цемент) қолданылады.

Екінші оқпанды бұрғылау

Өнімді горизонттарды берілген координаттарға сәйкес тесіп өту (егер ұңғыманың бірінші оқпаны бұл талапты техникалық себептермен қанағаттандыра алмаған жағдайда) немесе ұңғыманы қойнауқаттың азырақ сорғытылған екінші бөлігіне бұру мақсатында ұңғыманың басты оқпанымен қатар қосымша оқпан қалыптастырылуымен сипатталатын бұрғылау жұмыстары.

Терең бұрғылау

Қалыптасқан тәжірибеге сәйкес, тереңдігі 4500-6000 м аралығында болатын бұрғылау ұңғымаларын жасақтау терең бұрғылауға жатады. XX ғасырдың соңғы ширегінде жүзеге асырылған тереңдігі 8000 м-ге, тіпті одан да астам тереңдіктерге (ең терең ұңғыма тереңдігі 12 мың м-ден астам) шейін бұрғылау шаралары "өте терең бұрғылау" деген сөз тіркесі арқылы беріліп жүр.

Карталық бұрғылау

Геологиялық-құрылымдық түсіру шараларын табысты жүзеге асыру, яғни масштабы 1:200000 және 1:50000 геологиялық карталарды дайындау мақсатында жүргізілетін онша терең емес бұрғылау ұңғымаларын (100-150 ж-ге дейін) жасақтау шаралары. Әдетте түп тау жынысытар борпылдақ шөгінділердің қалың қабатымен көмкерілген аудандарда сол қабатты тесіп өту үшін, немесе жасырын кенді денелер мен шашылым кен орындарын іздеу мақсатында жүргізіледі.

Құбырлы бұрғылау

Бұрғылау барысында бүкіл ұңғымаға тиесілі тау жынысытар түгелімен емес, тек сол ұңғыма шеңбері бойымен ғана уатылатын бұрғылау түрі. Пытыра, победитті немесе алмасты бұрғылау тасқашауы көмегімен жүргізіледі. Құбырлы бұрғылау нәтижесінде тесіліп өтілген тау жынысы қабаттарының кәдуілгі бағанға ұқсайтын "бұрғылау тасбағаны "деп аталатын үлгісі бұрғылау құбырының ішінде бөлшектенеді де, ол жер бетіне көтеріліп алынады.

Бұталы бұрғылау

Өнімді қойнауқаттарды тесіп өту мақсатында шағын ғана аумақта (үйінді тасбөгетте, эстакадада, т.с.с.) орналастырылған бұрғылау ұңғымасынан бір ғана тік бағытталған, бірнеше еңіс бағытталған ұңғыма оқпандарын рет-ретімен бұрғылау. Мұндай ұңғыма түрлері бұрғылау өңірінің бірнеше ұңғымаларды әр түрлі нүктелерде орналастыруда қиындықтар туындаған, яғни бұрғылау жұмыстарын су айдыны бетінде, батпақты жерлерде, т.с.с. жүргізу керек болған жағдайда, немесе қоршаған ортаны тиімдірек қорғау мақсатында, кенорынды өндірістік жабдықтау және игеру істеріне деген қаржы мен уақытты үнемдеу мақсатында қолданылады.

Мұнай мен газға теңіздік бұрғылау

Ішкі су алаптары (Каспий теңізі, Арал теңізі, т.с.с.), теңіз (Парсы шығанағы, Кариб, Жапон, Солтүстік теңіздері, т.с.с.) және мұхит қайраңы ауқымында мұнай мен газ кенорындарын іздеу, барлау және игеру мақсатында жүргізілетін бұрғылау. Мұндай бұрғылаулар әдейі жасақталған негіздерден, эстакадалардан, жүзу кемелерінен және қозғалмалы аяқтарға орнатылған платформалардан жүргізіледі.