Вахандар

Вахандар — Памир халықтарының бірі. Олар Тәжікстан, Пәкістан, Ауғанстан және Қытайдың Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданында, Памир тау жүйесінің аудандарында тұрады. Халық саны 60 мыңға жуық адам.

Вахандар
x̆ik, вахи
Бүкіл халықтың саны
60 000
Ең көп таралған аймақтар
Пәкістан	10 000 - 40 000
Қытай	15 000
Ауғанстан	13 000
Тәжікстан	11 900
Тілдері
вахан тілі, тәжік
Діні
Шиизм

Тілі

Тілі вахан тілі, парсы тілінің жергілікті диалектісі. Сонымен қатар тәжік, орыс, парсы (кабул-дари) және урду тілдері де таралған.

Діні

Сенушілер – шиит мұсылмандары (исмаилит).

Кәсібі

Отын жинап келе жатқан Вахан. Бадахшан

Вахандар Батыс Памирдің, Гиндукуштың, Солтүстік Гималайдың және Қарақорымның биік таулы аймақтарының отырықшы егістік, суару және мал өсіруші шаруашылық және мәдени типіне жатады. Вахандар мал шаруашылығымен, негізінен қой шаруашылығымен айналысады. Олар тек арпа егіп, тау аңғарларында аздап айналысатын ауыл шаруашылығымен айналысады. Басқа памирліктер сияқты тоқымашылық кең тараған, ұсақ малдың жүнінен – жолақ түксіз кілемдер тоқылған. Дәстүрлі киімге арналған жүн маталар көлденең тоқыма станоктарында тоқылған. Еркектер ешкі мен қодас жүнін иірсе, әйелдер қой мен түйенің жүнін иірді. Әйелдердің қолмен қыш жасауы үлкен дамуға жетті.

Өмір салты

Басқа памирлік халықтар сияқты кишлақ қауымының өмірі және онымен бірге өмір сүретін патронимия негізінен әдеттегі құқыққа негізделген. Вахан халқының әлі күнге дейін ажырамаған отбасылары көп. Шағын отбасылар да, бөлінбейтін отбасылар да патронимия (тухм) құрамына еніп, агнаттық туыстық қатынас арқылы байланысады. Үй шаруасында және әртүрлі отбасылық оқиғаларда өзара көмек тән. Нағашы, ананың ағасы үлкен рөл атқарды.

Дәстүрлі баспаналары

Вахандықтар соңғы уақытқа дейін малмен өмір сүрді. Қыста олар тас үйшіктерде немесе саз балшықтан жасалған шағын ғимараттарда, ал жазда қысқы үйлердің жанында орнатылған киіз үйлерде өмір сүрді. Олардың малдары жыл бойы айналадағы тауларда жайылып, түнде үйлеріне әкелінді.

Вахандық қыз

Дәстүрлі киімдері

Әйелдер қанық түсті ою-өрнектері бар (тізеге дейін) шұлық тоқып, оларды етіктің астына жұмсақ табанмен киді. Жазда олар сандал сияқты аяқ киім киді. Бас киімдері - әйелдерде орамал, кейде тақия, ал еркектерде — тақия болды. 1950 жылдардан бастап қазіргі заманғы қалалық үлгідегі киімдер барлық жерде күнделікті өмірге кірді. Әйелдер үшін – жібектен, сәтеннен, барқыттан тігілген аймақтық ортаазиялық көйлек, фабрикада тоқылған жүннен кофта, шұлық, жемпір тоқылды. Малшылар негізінен жүннен тоқылған тон, жүннен тоқылған өрнекті шұлық, табаны жұмсақ етік киеді.

Дәстүрлі тағамдары

Тағамдары әдетте бидай шелпектерінен, қой ірімшігінен, үй кеспелерінен, көкөністер мен бұршақтардан, жемістер мен жаңғақтардан тұрады, кедей таулық сүтпен шай ішеді, ал байлар ыдысқа аздап май қосады.