Византиятану
Византия тану ғылымы, Византинистика – медиевистиканың саласы; Византияның тарихын, құқығын, тілін, мәдени мұраларын (әдебиетін, философиясын, өнерін т.б.) зерттейтін қоғамдық ғылымдар жиынтығы.[1]
Византия тану ғылымы 19 ғасырдың 2-жартысында білімнің айрықша саласы болып қалыптасты. Армения, Грузия, Оңтүстік славян елдерінде, Ежелгі Русьте Византияның мәдениеті мен тарихына орта ғасырлардың басында-ақ назар аударылды. Өйткені бұл елдердің тарихи тағдыры Византиямен тығыз байланысты еді. Қайта көркею дәуірінің (15-16 ғасыр) бастап Византияны зерттеу Батыс Еуропада үздіксіз жүргізілді.
16 ғасырдан Византия тану ғылымы Францияда, Германияда жедел дамыды. Франция Византия тану ғылымдарының негізін салған Шарль Дюканж (1610-1688) грек тілінің салыстармалы сөздігін жасады. Бұл сөздік осы күнге дейін мәнін жойған жоқ.
17 ғасырдың ортасынан 18 ғасырдың басына дейін Францияда Византия тарихын баяндайтын ескерткіштердің көп томдық жинағы – Париж корпусы деп аталатын еңбек басылып шықты. 1828 жылдан Боннда «Византия тарихы авторларының жинағы» (Бонн корпусы деп аталған) шыға бастады. Жарты ғасыр ішінде оның 49 томы, ал 50-томы 1897 ж. шықты. 1892 жылы неміс филологы, әдебиет зерттеушісі К.Крумбахер «Byzantinische Zeitschrift» журналын ұйымдастырды. Журнал жыл сайын шығып тұрды және халықаралық Византия тану ғылымының орталығына айналды.[2]
- Германияда К.Крумбахер Византия әдебиетінің жалпы курсын жасады,
- Францияда Ш.Диль империя құлағанға дейінгі Византия тарихының алғашқы очерктерін жазды;
- Англияда Дж.Бьюри Византияның әкімшілік жөнінде еңбектер берді.
- 19 ғасырдың 2-жартысында Ресейде де Византия тану ғылымы қалыптасты. Орыс Византия тану ғылымын қалыптастыруда В.Г.Васильевский негізгі роль атқарды. 1894 ж. ол «Византийский временник» журналын ұйымдастырды. Орыс Византия тану ғылымдарында Византияның тарихы басым зерттелді.
Византия тану ғылымдары Батыс Еуропада, әсіресе, дүние жүзілік екі соғыстың арасында дәуірледі. Филологиялық зерттеулердің орнына енді тарихи зерттеулер мен өнер тану жөніндегі зерттеулер бірінші кезекке қойылды. Византия тану ғылымының сфрагистика, нумизматика, палеография т.б. салалар бөлінді. Византия тану ғылымының жаңа орталықтары туды, арнаулы жаңа еңбектер шықты, медиевестикалық журналдар түрлі зерттеулерді үздіксіз жариялап тұрды.
Германия, Франция, Ұлыбританиямен қатар Византия тану ғылымдары Италия, Австрия, Грекия, Югославия, Чехославакия, Болгария т.б. елдерде едәуір өрледі. 2-дүние жүзілік соғыстан кейін Византия тану ғылымдары Еуропада бұрынғыдан да кең өріс алды.
АҚШ-та да Византия тану ғылымдарының ірі орталығы құрылды.
- ГФР-де Византияның ресми документтерін (дипломатика) ғылми тұрғыда жариялаудың негізін қалаған Ф.Дёльгердің филологиялық дерек тану мектебінің соңғы кезге дейін мәні зор болды.
- Бельгияда Византиялық филологияны дамытуда «Byzantion» журналының негізін қалаушы А.Грегуар үлкен роль атқарды.
- Югославияда Г.А.Острогорский византиялық тарихтың тұңғыш толық курсын жасады.
- Францияда П.Лемерлем Византия тарихын зерттеуші француз ғылымдары жаңа мектебінің негізін салды.
- АҚШ-та И.Шевченко мен М.Мейендорф Византия идеологиясының тарихи мәселелрі жөнінде елеулі зерттеулер жүргізілді.
- Австрияда Х.Хунгер Византия қоғамының әлеуметтік-психологоияллық сипаттама берүге тырысты.
Қазіргі уақытта Византия тану ғылымын дамытуда [[Франция мен Германия ғалымдары жетекші роль атқарады. Қазіргі кезеңде Византия тану ғылымында әлеуметтік проблемаларға, халықаралық байланысты нығайтуға баса назар аударылып келеді. Византия тану ғылымын зерттеушілірдің халықаралық конгресі үнемі шақырылады (І конгресс Бухаресте 1927 жыл, 13-конгрес Оксфордта 1966 жылы шақырылған 10 конгрестен бастап ұдайы қатысып келеді,) 1955 жылы зерттеушілердің халықаралық ассоциациясы құрылды. Оның бақылауымен бұрын басылмаған деректемелер жарық көріп, 19-шы ңасырда жариялаңған деректемелер сың көзімен қайта қаралып, басылып шыға бастадаы.
КСРО-да XX ғасырдың 30 жылдарында Византия тарихы маркстік тұрғыдан зерттелген алғашқы еңбектер шықты. Советтік Византия тану ғылымының ұйымдық ғылыми орталығы Ұлы Отан Соғысынан бұрын Ленинградта (1956 жылы КСРО Ғылыми Академиясының Тарих институтының жанынан Византия тану ғылым сектор ұйымдастырылады, сектор советтік Византия тану ғылыми орталығына айналады), соғыстан кейін Мәскеуде (КСРО Ғылыми Академиясының Тарих институтында А.А.Косминский бастаған Византия тану ғылымы тобы) құрылды. (ЛМУ-да М.В.Левченко басқарған Византия тану ғылымы кафедрасы) ал Ленинград, Тбилиси, Свердловск, Ереван тағы басқа қалалардағы Византия тану ғылымының орталықтары маңызды роль атқарды. Совет ңылымдары әсіресе Византия тарихының әлеуметтік-экономикалық проблемаларың, византия-славян қатынастарын, византия деректемелері мен мәдениет тарихын зерттеуге елеулі үлес қосты. Совет Византия тану ғылымыныі негізгі қорытындысы – «Византия тарихы» ([[1967 жыл, 3 том атты коллективтік еңбек. Соғыстан кейінгі кезенде Византия тану ғылымы социалисттік елдерде (Болгария, Югославия, Чехославакия, Венгрия, Германия, Польша, Румыня) едәуір табысқа жетті.[3]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ “Қазақ Совет Энциклопедиясы”, ІІІ том
- ↑ Васильевский В.Г Обозрение трудов по византийский истории, СПБ 1890
- ↑ Удальцова З.В. Основные проблемы византиноведения в советской исторической науке, 1955 г.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |