Гадолиний (лат. Gadolinium; Gd) — химиялық элемент, рет нөмірі 64, массалық сандары 143—162 аралығында 20 изотопы белгілі, тотығу дәрежесі +3. Гадолиний жай зат түріңде күмістей ақ түсті металл, болат, титан, магнийді летирлеуде, атомдық реакторлардың реттеуші өзектері үшін аса маңызды материал ретінде қолданылады.[1]

64 ЕвропийГадолинийТербий
Gd

Cm
Периодическая система элементовСутегіГелийЛитийБериллийБор (элемент)КөміртекАзотОттекФторНеонНатрийМагнийАлюминийКремнийФосфорКүкіртХлорАргонКалийКальцийСкандийТитан (элемент)ВанадийХромМарганецТемірКобальтНикельМысМырышГаллийГерманийКүшәнСеленБромКриптонРубидийСтронцийИттрийЦирконийНиобийМолибденТехнецийРутенийРодийПалладийКүмісКадмийИндийҚалайыСүрмеТеллурИодКсенонЦезийБарийЛантанЦерийПразеодимНеодимПрометийСамарийЕуропийГадолинийТербийДиспрозийГольмийЭрбийТулийИттербийЛютецийГафнийТантал (элемент)ВольфрамРенийОсмийИридийПлатинаАлтынСынапТаллийҚорғасынВисмутПолонийАстатРадонФранцийРадийАктинийТорийПротактинийУранНептунийПлутонийАмерицийКюрийБерклийКалифорнийЭйнштейнийФермийМенделевийНобелийЛоуренсийРезерфордийДубнийСиборгийБорийХассийМейтнерийДармштадтийРентгенийКоперницийНихонийФлеровийМосковийЛиверморийТеннессинОганесон
Периодическая система элементов
64Gd
Жай заттың сыртқы бейнесі
күміс ақ металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі

Гадолиний, 64

Топ типі

Лантаноидтар

Топ, период, блок

ІІІ, 6, f

Атомдық масса
(молярлық масса)

157.25(3) м. а. б. (г/моль)

Электрондық конфигурация

[Xe] 6s24f75d1

Қабықшалар бойынша электрондар

2, 8, 18, 25, 9, 2

Атом радиусы

180 пм

Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус

196±6 пм

Ион радиусы

(+3e) 93,8 пм

Электртерістілігі

1,20 (Полинг шкаласы)

Электродты потенциал

Gd←Gd3+ -2,28В

Тотығу дәрежелері

0, +1, +2, +3

Иондалу энергиясы

1-ші: 593.4 кДж/моль (эВ)
2-ші: 1170 кДж/моль (эВ)
3-ші: 1990 кДж/моль (эВ)

Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза

Қатты дене

Тығыздық (қ.ж.)

7,900 г/см³

Балқу температурасы

1586 K

Қайнау температурасы

3539 K

Балқу жылуы

10,0 кДж/моль

Булану жылуы

398 кДж/моль

Молярлық жылусыйымдылық

37,1 Дж/(K·моль)

Молярлық көлем

19,9 см³/моль

Қаныққан бу қысымы 2976
P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000
T (К) 1836 2028 2267 2573 2976 3535
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы

Алтыбұрышты

Тор параметрлері

a=3,636 c=5,783 Å

c/a қатынас

1,590

Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік

(300 K) (10,5) Вт/(м·К)

Юнг модульі

α формасы: 54.8. ГПа

Жылжу модульі

α формасы: 21.8 ГПа

Пуассон коэффициенті

α формасы: 0.259

Виккерс қаттылығы

510–950 МПа

CAS нөмірі

7440-54-2

Тарих өңдеу

Гадолинийді 1880 жылы Жан де Мариньяк ашты, ол сирек жер оксидтерінің қоспасында жаңа элементтің болуын спектроскопиялық түрде дәлелдеді. Элемент фин химигі Юхан Гадолиннің есімімен аталды.

Табиғатта болу өңдеу

Толығырақ сирек жер элементтерін қараңыз

Кларк гадолиния жер қыртысында (Тейлор бойынша) — 8 г/т, мұхиттардың су құрамындағы мөлшері — 2,4 × 10-6 мг/л.

Дереккөздер өңдеу

  1. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Химия. Н.Нұрахметов, А.Ниязбаева, Р.Рысқалиева, Н.Далабаева. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 336 бет. ISBN 9965-36-416-8