Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)

Құрманғазы
	Ауыл
	Құрманғазы
Әкімшілігі
Ел	Қазақстан
Статусы	аудан орталығы
Облысы	Атырау
Ауданы	Құрманғазы
Ауылдық округ	Құрманғазы
Тарихы мен географиясы
Координаттары	46°36′ с. е. 49°16′ ш. б. / 46.600° с. е. 49.267° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 46°36′ с. е. 49°16′ ш. б. / 46.600° с. е. 49.267° ш. б. (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	1793
Бұрынғы атаулары	Ганюшкин (орыс. Ганюшкино)
Тұрғындары
Тұрғыны	▲ 14 672 адам (2023)
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+7 71233
Пошта индексі	060400
	Құрманғазы
	Құрманғазы шекарасы

Құрманғазы (2018 ж. дейін Ганюшкин)^[2]) — Атырау облысы, Құрманғазы ауданындағы ауыл, аудан және аттас ауылдық округтің әкімшілік орталығы.

Басқа мағыналар үшін Құрманғазы (айрық) деген бетті қараңыз.

Географиясы

Ганюшкинге кіре беріс (Атырау бағыты жағынан)

Ауыл Еділ өзенінің саласы — Шарон (кейбір деректер бойынша Шора) өзенінің бойында орын тепкен. Облыс орталығы Атырау қаласынан 245 км, Ресейдің Астрахан қаласынан 113 км қашықтықта орналасқан.^[3]

Ганюшкин арқылы Атырау—Астрахан тас жолы өтеді. Ең жақын темір жол стансасы Ақкөлмен ара қашықтығы — 25 шақырым.

Халқы

2010 жылдың 1 қазандағы дерек бойынша Ганюшкинде 12830 адам^[4] тұрады. Соның басым көпшілігі (94%) — қазақтар.^[3]

2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 14532 адамды (7242 ер адам және 7290 әйел адам) құрады.^[5]

Тарихы

Астрахан мұрағатынан алынған деректер бойынша ауыл құрылған жылы (1793 немесе 1789—1793 ж. аралығы) Ганюшкинде 15 үй болған, оның ішінде 38 ер, 41 әйел, барлығы 79 адам тұрған, ал 1871 ж. 53 үйде 358 адам тұрған, олардың ішінде 229 ер, 179 әйел болған.

1917-1922/23 жылдардағы азамат соғысы кезінде Ганюшкин ақтардан қызылдарға және керісінше бірнеше рет ауысып, қолдан-қолға өткен. 1919 ж. 23 қарашада Ганюшкин Қызыл әскер құрамына біржолата өтті. Жергілікті танымал қоғам қайраткері Нұғыман Манаевтың ұйымдастыруымен Ганюшкин — әуелі болыс орталығы, содан соң 1922 ж. уез орталығы, ал 1928 жылдан бастап аудан орталығы болды.^[3]

2018 жылы сәуірде ауыл есімі Ганюшкиннен Құрманғазы болып өзгертілді^[2].

Ішкі бөлінісі

Ауыл Үлкен және Кіші Ганюшкин, Самаркин, Бұзаусылан (Безымянный), Рембаза, Құрылысшылар ауылы (ПМК), РТС, Кіресті (Красиловка), Жапырық (Ягодный) деп аталатын мөлтек аудандардан тұрады^[3].

Мөлтек аудандардың аталу тарихы төмендегідей:
Үлкен және Кіші Ганюшкин — екі аралдың атауы 18 ғасырда ағайынды Ганюшкиндер келіп орналасуына орай осылай аталған. Бұл туралы алғашқы мәлімет 1759 жылы болған.

Самаркин — Көпес Ганюшкин берген атау делініп жүр. Самар беті мағынасында.

Жапырық (Ягодный) мөлтек ауданы

Бұзаусылан — ертеде айналасының барлығын су қоршаған арал болған, осы аралға тұрғындар бұзауларын қайықпен шығарып, шөпке жайған. Әрі қарайбұл арал Бұзаусылан деп аталған.
Рембаза — Кіші Ганюшкиннің бір бөлігі. 20-ғасырдың 30-жылдарынан бастап, шағын кеме, қайық, мотор, балықшылыр жарақтарын өңдейтін база, шеберхана орналасуына байланысты атап кеткен.
РТС (Механизатор ауылы) — өткен ғасырдың 50 - жылдары трактор, автокөлік жөндеу станциялары орналасуына байланысты шыққан атау.
ПМК (Құрылысшылар ауылы) — Орысша «Передвижная механизированная колонна» сөзінен шыққан. 1960 жылы ауданда алғаш рет жылжымалы механикаландырылған құрлысшылар колоннасы құрылуына байланысты шыққан атау.
Кіресті — жер аты. Бастапқы аты Қызылжар болуы мүмкін, азамат соғысы кездеріндегі деректерде Красиловский бугор аталған. Орыс молаларының көп болуына байланысты «кресты, крест», кейін дыбыстық өзгеріске ұшырап, Кресті атауына ие болған.^[6]

Ескерткіштері

Әкімшілік үйі алдындағы Құрманғазы мүсіні

Ауылда қазақтың атақты күйшісі Құрманғазыға, Кеңес Одағының Батыры Александр Афанасьевке, азамат соғысы мен Ұлы Отан соғысына қатысқандарға ескерткіш, интернационалист-жауынгер Бауыржан Бегалиевке ескерткіш тақталар орнатылған.^[3]

Ұлы Отан соғысында қаза болғандарға орнатылған «Ер есімі- ел есінде 1941-1945 жылдары» атты ескерткіш обелискілер, Данқ орденінің үш бірдей иегері Ғизат Мұқашұлы Әліповке, Кеңес Одағының Батыры Филипп Савельевич Мазуровқа, халық қаһарманы Хиуаз Доспановаға, Кеңес Одағының Батыры Мұқат Мұсаевқа орнатылған гранит белгілері бар. Сонымен қатар Ауған жеріндегі соғысқа 1979-1989 жылдар аралығында 95 интернациалист жауынгер жерлестерге арналған ескерткіш, Тәжік -Ауған шекара аймағында қатысқан 1992-2001 жылдар аралығында ауданнан қатысқан 53 жауынгерге ескерткіш, Ауған шекарасындағы жауынгерлік іс-қимылға және әскери қақтығыстарына қатысушылардың құрметіне ескерткіш, «Қуғын-сүргін құрбандары мәңгілік жадымызда» 1930-1940 жылдар аралығында 30-ға жуық жерлестерге арналған ескерткіш орнатылған.

Әлеуметтік және мәдени нысандары

Құрманғазы ауылында 3 қазақ мектебі, 1 орыс мектебі, сондай-ақ Ганюшкин мектеп-интернаты бар. Сонымен қатар орталық аурухана, мәдениет үйі, емхана, мұражай, басқа да мекемелер орналасқан.^[3] Сонымен қатар спорт кешені, телекоммуникация бөлімі, «Казпошта» мекемесі, аудандық кітапхана жұмыс жасайды.

Колледж

Құрманғазы аграрлы -техникалық колледжі

Мектептері

Абай атындағы орта мектеп — Алғашқы деректерде 1895 жылы ашылған. 1933 жылы аралас орта мектеп ретінде қалыптасты. 1939 жылы Молотов (Ломоносов) атындағы орыс мектебінің бөлінуіне байланысты, Ганюшкин қазақ орта мектебі деп аталды. 1945 жылы Абай есімі берілді. 1960 жылы сегізжылдық мектепке айналып, 1973 жылы қайта орта мектеп болды. 1981 жылы 1176 орындық жаңа мектеп ғимараты пайдалануға берілді.
М.Әуезов атындағы орта мектеп — 1971 жылы ашылған. 1990 жылы 620 бала оқытуға арналған жаңа ғимарат пайдалануға берілді.
Ломоносов атындағы орта мектеп — 1939 жылы бөлек мектеп болып бөлініп шыққан. 1961 жылы қазіргі 2 қабатты ғимарат пайдалануға берілді.
З.Серікқалиұлы атындағы мектеп интернаты — 1962 ж. шалғай елді мекендердің балаларына білім мен тәрбие беру мақсатында ашылды. 1972-1973 оқу жылы Ганюшкин ауылында үш кабатты типтік жобамен салынған мектеп-интернат ғимаратының берілуіне байланысты Сафон және Ганюшкин мектеп-интернаты қосылды.^[7]
Б.Бегалиев атындағы орта мектеп — 1958 ж. бастауыш, 1961 ж. сегізжылдық, 1986 ж. Каспий орталау мектебі, 2001 ж. орта мектеп болып қайта құрылды. 1990 жылы Б.Бегалиев есімі берілді. 2002 жылы 624 орындық жаңа үлгідегі мектеп үйі салынды.
Д.Нұрпейсова атындағы балалар өнер мектебі — Теңіз аудандық атқару комитетінің 1964 жылғы 21-қазандағы шешімімен ашылды.

Мектепке дейінгі балалар мекемелері

«Мерей» бөбекжай-балабақшасы
«Балауса» бөбекжай-балабақшасы
«Өркен» бөбекжай-балабақшасы
«Айбөбек» бөбекжай-балабақшасы
«Балбөбек» бөбекжай-балабақшасы

Аурухана

Құрманғазы аудандық ауруханасы
Облыстық өкпе ауруларына қарсы санаторий — 60 орынды санаторий 2001 жылдың наурыз айынан бастап ауруларды қабылдап сауықтыруда.

Діни ұйымдар

"Темірәлі" мешіті — 2002 жылы салынған. Жобасын М.Елеусінов жасаған. Жерінің аумағы 0,3114 га. Пайдалы алаңы 255,39 шаршы метр, 175 адамға арналған, екі қабатты. Ғимарат намаз оқитын зал, имам бөлмесі, кітапхана, неке қиятын залдан тұрады. Мұнарасының биіктігі 19 метр, қабырғасының биіктігі 5 метр. Биіктігі 1 метрлік мінбер сапалы ағаштан өрнектеліп жасалған.^[8]

Шаруа қожалықтары мен кәсіпкерлік

«Атырау Жарық» АҚ, Құрманғазы Газ шаруашылығы, «Кұрманғазы жолдары» мекемесі, көптеген кәсіпорындар, мейрамханалар, кафелер, асханалар, сауда орындары орналасқан.