Гладиолус

Баршынгүл , қамысгүл, гладиолус (лат. Gladiolus) – құртқашаштар тұқымдасына жататын көп жылдық өсімдіктер туысы.

1. Гладиолус (Gladiolus) — жыңғылдықтар тұқымдасына жататын көпжылдық өсімдіктердің бір туысы. Гладиолус гүлі әдемі декорациялық өсімдік. Көп тараған жері: Оңтүстік және Солтүстік Африка, Еуропа мен Шығыс Азия. Гладиолустың 200 шақты түрі бар, олардың 9 түрі бұрынғы КСРО-ның көбінесе жайылым жерлерінде жабайы күйінде өседі. Гладиолус шілдеден қыркүйекке дейін гүлдейді, құрамында витамин мол болады.
2. Гладиолус(Gladіolus), қамысгүл – құртқашаш тұқымдасына жататын көп жылдық түйнекті-баданалы өсімдік. Алматы, Жамбыл, Түркістан облыстарында сәндік үшін өсіріледі. Қатпарлы және будан түрлері бар. Тік сабағының биіктігі 35 – 220 см. Таспа пішінді жапырақтары семсер тәрізді. Гүлі ақ, сары, қызыл, қызғылт түсті. Гладиолус негізінен түйнек баданасы арқылы көбейтіледі. Мамыр – шілде айларында гүлдейді. Гүл шоғыры суда 14 – 15 күнге дейін солмайды. Гладиолус терең жыртылған (25 – 30 см) саздақ және құмдақ топырақты жерлерге егіледі. Гладиолус дұрыс өсуі үшін жарық, желден таса орын қажет. Күзгі суық түскенше түйнек-бадананы қазып алып, кептіреді де, ауасының ылғалдылығы 70%, температурасы 4–5С қоймада сақтайды.

Баршынгүл
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Дара жарнақтылар Сабы: Asparagales Тұқымдасы: Iridaceae Кіші тұқымдасы: Crocoideae Тайпасы: Gladioleae Тегі: Gladiolus Карл Линней
Үлгілік түрі
Gladiolus communis L.
түрлері
260 түрі белгілі

Өсімдік туралы

Баршынгүл – құртқашаштар тұқымдасына жататын, Африка, Орталық және Оңтүстік Еуропа, Орталық Азия және Батыс Сібірде таралған көпжылдық тамыртүйнекті пиязшық өсімдік. ТМД аймағында Қырым, Кавказда өссе, Қазақстанда Тобыл өзенінің жоғарғы сағасынан кездестіруге болады. “Gladiolus” сөзін латын тілінен аударғанда «семсер» деген мағына береді. Шынында оның 50-80 см ұзындықтағы жұқа, көкшіл жасыл түсті сүйір жапырақтары семсердің пішініне ұқсас. 200-ден аса түрлері бар болса, оның оншақтысы еліміздің көгалдандыруында кеңінен қолданылады. Будандастыру, телу жұмыстары арқылы мамандар баршынгүлдің 5000-ға жуық сұрпын шығарған. Гүлдеу мерзімдері түрі мен сұрпына қарай шілде айы мен күздің соңына дейінгі аралыққа сәйкес келеді. Тік, дара сабақты, биіктігі 50-150 см аралығында. Жапырақ қынабы сабақты айнала орналасқандықтан, ұзын жапырақтары сабақтың беріктігін арттыра түседі. Гүлдерінің орналасуы әртүрлі, көлемдері түріне қарай ірі, орташа, ұсақ болып келеді. Олар 80 см ұзындықта сабақтың бір жақ бойына қатарласа немесе екі жағына тізіле немесе спираль тәрізді сабақты айнала отырып орналасқан. Гүлдерінің түсі ақ, күлгін, ақшыл сары, көк, қызыл болып келеді. Баршынгүлдің бір сабағында 45-100 гүлге дейін болады. Дөңгелек, сопақ пішінді тұқымдары мол, қоңыр түсті.

Күтімі

Баршынгүл ашық күн көзінде, ылғалды, құнарлы топырақты жерлерде өседі. Мол суғарғанды ұнатады. Әйтсе де оны мөлшерден артық суғаруға болмайды. Күзде пиязшығын қазып алып жертөледе сақтап, көктемде тұрақты орнына қайта егеді.

Көбейтілуі

Пиязшықтарын бөлу арқылы көбейткен тиімді. Бұлай көбейту бір жағынан оңай тәсіл болса, екінші жағынан түрі мен сұрпын өзгеріске ұшыратпай, сол қалпында сақтау үшін пайдалы. Тұқымын себу арқылы да көбейтеді.

Баршынгүл туралы тақпақ

Ұрықтары ірі оның,

Бейне түйме пішіндес.

Қыста үйде сақтайды,

Сонда аязға үсімес.

Сабағының бойымен

Бірнеше гүл жарады.

Әдемі ғып гүлшоғыр

Жасауға одан болады.

Сілтемелер

• Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.

Пайдаланылған әдебиеттер

"Гүлстан" республикалық ғылыми-танмыдық, көпшілік журнал, 2010 жыл ISSN 2078-6727

Пайдаланылған әдебиеттер

• Т. Мұсақұлов, ОРЫСША-ҚАЗАҚША ТҮСІНДІРМЕЛІ БИОЛОГИЯЛЫҚ СӨЗДІК І-том ҚАЗАҚМЕМЛЕКЕТБАСПАСЫ, Алматы — 1959, Редакциясын басқарған: Биология ғылымының докторы профессор Т. Дарқанбаев