Диспрозий
Диспрозий (көне грекше: δυσπρόσιτος; лат. Dysprosium; Dy) — Менделеевтің Периодтық кестесінің лантаноидтар тобындағы химиялық элемент. Реттік нөмірі - 66, атомдық массасы - 162,5 г/моль. Жеті тұрақты изотоптары бар.
| |||||||||||||||
Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
күміс ақ металл
| |||||||||||||||
Атом қасиеті | |||||||||||||||
Атауы, символ, нөмірі |
Диспрозий, 66 | ||||||||||||||
Топ, период, блок |
ІІІ, 6, f | ||||||||||||||
Атомдық масса (молярлық масса) | |||||||||||||||
Электрондық конфигурация |
[Xe] 4f10 6s2 | ||||||||||||||
Қабықшалар бойынша электрондар |
2, 8, 18, 28, 8, 2 | ||||||||||||||
Атом радиусы |
178 пм | ||||||||||||||
Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
Ковалентті радиус |
192±7 пм | ||||||||||||||
Ион радиусы |
(+3e) 90,8 пм | ||||||||||||||
Электродты потенциал |
Dy←Dy3+ -2,29В | ||||||||||||||
Тотығу дәрежелері |
0, +1, +2, +3, +4 | ||||||||||||||
Иондалу энергиясы |
1-ші: 573.0(5,88) кДж/моль (эВ)
| ||||||||||||||
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
Тығыздық (қ.ж.) |
8,55 г/см³ | ||||||||||||||
Балқу температурасы |
1685 K (+1411°C) | ||||||||||||||
Қайнау температурасы |
2835 K (+2561°C) | ||||||||||||||
Булану жылуы |
291 кДж/моль | ||||||||||||||
Молярлық жылусыйымдылық |
28,16 Дж/(K·моль) | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
Тор құрылымы |
алтыбұрышты | ||||||||||||||
Тор параметрлері |
a=3,593 c=5,654 Å | ||||||||||||||
c/a қатынас |
1,574 | ||||||||||||||
Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
Жылуөткізгіштік |
(300 K) 10,7 Вт/(м·К) | ||||||||||||||
Юнг модульі |
α формасы: 61,4 ГПа | ||||||||||||||
Жылжу модульі |
α формасы: 24.7 ГПа | ||||||||||||||
Пуассон коэффициенті |
α формасы: 0.247 | ||||||||||||||
Виккерс қаттылығы |
410–550 МПа | ||||||||||||||
Бринеллий қаттылығы |
500–1050 МПа | ||||||||||||||
CAS нөмірі |
7429-91-6 |
Диспрозийді 1886 ж. француз химигі П. Э. Лекок де Буабодран спектроскоп жәрдемімен гольмий тұздарының ерітіндісінен тапқан. Диспрозий жер қыртысында 4,5*40−4%, басқа лантаноидтермен аралас кездеседі.
Физикалық қасиеттері
өңдеуДиспрозий — күміс түсті сұр металл. Балқу температурасы - 1685 К, қайнау температурасы - 2835 К.
2008 жылы әлемде 1 кг таза (99—99,9 %) диспрозийдің бағасы - 180—250 доллар болған.
Химиялық қасиеттері
өңдеуАуада өте баяу тотығады, 100 °C-тан биік температурада - тез.
Қыздырғанда галогендермен, азотпен, сутекпен әрекеттеседі. Қышқылдармен (HF-тан басқа) әрекеттескенде Dy (׀׀׀) тұздары түзеледі. (׀׀׀), не взаимодействует с растворами щелочей.
Қолдануы
өңдеуМеталлургияда, электроникада, ядролық энергетикада қолданады. Химияда - катализатор ретінде пайдаланады.
Тағы қараңыз
өңдеуСыртқы сілтемелер
өңдеу Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Dysprosium |
Дереккөздер
өңдеу- “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998