Диспрозий (көне грекше: δυσπρόσιτος; лат. Dysprosium; Dy) — Менделеевтің Периодтық кестесінің лантаноидтар тобындағы химиялық элемент. Реттік нөмірі - 66, атомдық массасы - 162,5 г/моль. Жеті тұрақты изотоптары бар.

66 ТербийДиспрозийГольмий
Dy

Cf
Периодическая система элементовСутегіГелийЛитийБериллийБор (элемент)КөміртекАзотОттекФторНеонНатрийМагнийАлюминийКремнийФосфорКүкіртХлорАргонКалийКальцийСкандийТитан (элемент)ВанадийХромМарганецТемірКобальтНикельМысМырышГаллийГерманийКүшәнСеленБромКриптонРубидийСтронцийИттрийЦирконийНиобийМолибденТехнецийРутенийРодийПалладийКүмісКадмийИндийҚалайыСүрмеТеллурИодКсенонЦезийБарийЛантанЦерийПразеодимНеодимПрометийСамарийЕуропийГадолинийТербийДиспрозийГольмийЭрбийТулийИттербийЛютецийГафнийТантал (элемент)ВольфрамРенийОсмийИридийПлатинаАлтынСынапТаллийҚорғасынВисмутПолонийАстатРадонФранцийРадийАктинийТорийПротактинийУранНептунийПлутонийАмерицийКюрийБерклийКалифорнийЭйнштейнийФермийМенделевийНобелийЛоуренсийРезерфордийДубнийСиборгийБорийХассийМейтнерийДармштадтийРентгенийКоперницийНихонийФлеровийМосковийЛиверморийТеннессинОганесон
Периодическая система элементов
66Dy
Жай заттың сыртқы бейнесі
күміс ақ металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі

Диспрозий, 66

Топ, период, блок

ІІІ, 6, f

Атомдық масса
(молярлық масса)

162.500(1) м. а. б. (г/моль)

Электрондық конфигурация

[Xe] 4f10 6s2

Қабықшалар бойынша электрондар

2, 8, 18, 28, 8, 2

Атом радиусы

178 пм

Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус

192±7 пм

Ион радиусы

(+3e) 90,8 пм

Электродты потенциал

Dy←Dy3+ -2,29В
Dy←Dy2+ -2,2В

Тотығу дәрежелері

0, +1, +2, +3, +4

Иондалу энергиясы

1-ші: 573.0(5,88) кДж/моль (эВ)
2-ші: 1130 кДж/моль (эВ)
3-ші: 2200 кДж/моль (эВ)

Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза

Қатты дене

Тығыздық (қ.ж.)

8,55 г/см³

Балқу температурасы

1685 K (+1411°C)

Қайнау температурасы

2835 K (+2561°C)

Булану жылуы

291 кДж/моль

Молярлық жылусыйымдылық

28,16 Дж/(K·моль)

Қаныққан бу қысымы
P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000
T (К) 1378 1523 (1704) (1954) (2304) (2831)
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы

алтыбұрышты

Тор параметрлері

a=3,593 c=5,654 Å

c/a қатынас

1,574

Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік

(300 K) 10,7 Вт/(м·К)

Юнг модульі

α формасы: 61,4 ГПа

Жылжу модульі

α формасы: 24.7 ГПа

Пуассон коэффициенті

α формасы: 0.247

Виккерс қаттылығы

410–550 МПа

Бринеллий қаттылығы

500–1050 МПа

CAS нөмірі

7429-91-6

Диспрозий
Dysprosium (Dy)

Диспрозийді 1886 ж. француз химигі П. Э. Лекок де Буабодран спектроскоп жәрдемімен гольмий тұздарының ерітіндісінен тапқан. Диспрозий жер қыртысында 4,5*40−4%, басқа лантаноидтермен аралас кездеседі.

Физикалық қасиеттері

өңдеу

Диспрозий — күміс түсті сұр металл. Балқу температурасы - 1685 К, қайнау температурасы - 2835 К.

 
Диспрозий

2008 жылы әлемде 1 кг таза (99—99,9 %) диспрозийдің бағасы - 180—250 доллар болған.

Химиялық қасиеттері

өңдеу

Ауада өте баяу тотығады, 100 °C-тан биік температурада - тез.

Қыздырғанда галогендермен, азотпен, сутекпен әрекеттеседі. Қышқылдармен (HF-тан басқа) әрекеттескенде Dy (׀׀׀) тұздары түзеледі. (׀׀׀), не взаимодействует с растворами щелочей.

Қолдануы

өңдеу

Металлургияда, электроникада, ядролық энергетикада қолданады. Химияда - катализатор ретінде пайдаланады.

Тағы қараңыз

өңдеу

Сыртқы сілтемелер

өңдеу
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Dysprosium

Дереккөздер

өңдеу
  • “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998