Дэниел Цуи
Даниэль Чи Цуи (1939 жылы 28 ақпанда дүниеге келген) — қытайлық американдық физик. Қазіргі уақытта ол Принстон университетінде электротехника профессоры қызметін атқарады.[1] Цуидің зерттеу бағыттарына жұқа қабықшалардың электрлік қасиеттері мен жартылай өткізгіштердің микроқұрылымдары және қатты дене физикасы кіреді.
| Даниел Чи Цуи | |
| 崔琦 | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Азаматтығы | |
| Ғылыми аясы | |
| Марапаттары |
|
Цуи 1998 жылы физика бойынша Нобель сыйлығын Роберт Б. Лафлин және Хорст Л. Штермермен бірге «бөлшек зарядталған қозулары бар кванттық сұйықтықтың жаңа түрін ашқаны үшін» бөлісті.[2]
Өмірбаяны
өңдеуЦуи Фанжуан (Хенань) қаласында, Хэнань, Қытайда, 28 ақпан 1939 жылы қарапайым қытайлық отбасында дүниеге келген (范庄). Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Жапонияның Қытайға басып кіруі кезінде дүниеге келген Цуи өзінің балалық шағындағы естеліктерін «менің халқы көп қоныстанған ауылымның тұрғындарының санасында үнемі қуаңшылық, су тасқыны және соғыс жылдарына толы болды» деп сипаттады.[3]
1951 жылы Цуи Гонконгқа Коулундағы Пуи Чинг орта мектебіне оқуға кетті, Гонконгтағы екінші жылы алтыншы сынып деңгейінде ресми білімін бастады. Цуи кантон диалектісін білмегендіктен қиындықтарға тап болғанын есіне алды. Соғыс салдарынан Пуи Чингтегі көптеген оқытушылар Қытайдың ең көрнекті университеттерінің, мысалы, Пекин университетінің түлектері болды, әйтпесе олар құрметті академиктер мен ғалымдар болар еді.
1957 жылы оқуды бітіргеннен кейін Цуи, жылдық мемлекеттік бағдарлама орта мектеп түлектерін Гонконг университетіне түсуге дайындауға арналған Тайвань ұлттық университетінің медициналық мектебіне қабылданды, бірақ оның Қытайдағы отбасына оралу мүмкіндігіне қатысты белгісіздікке байланысты ол Гонконгта қалды. 1958 жылдың көктемінде Гонконг университетіне түсу емтиханына дайындалып жатқанда, Цуи Америка Құрама Штаттарындағы шіркеу пасторының лютерандық альма-матері Августина колледжіне оқуға толық стипендия алды. Шәкіртақыны қабылдап, Цуи 1958 жылғы Еңбек күнінен кейін Августина колледжіне келді.
Августана колледжінде үш жыл оқығаннан кейін, Цуи 1961 жылы Фи-Вета-Каппа университетінде қытай текті жалғыз студент ретінде бітірді. Цуи Чикаго университетінде физика бойынша оқуын жалғастырды, сол жерден 1967 жылы Ройал Старктың жетекшілігімен «де Хаас-ван Альфен эффектісі және никельдің электронды жолақ құрылымы» атты докторлық диссертациясын аяқтағаннан кейін физика бойынша Ph.D дәрежесін алды.[4] Ол Чикаго университетінде оқыған Қытайдың көрнекті физик-теоретиктері мен Нобель сыйлығының лауреаттары С. Н. Янг пен Т. Д. Лидің ықпалының арқасында ол институтта физика бойынша аспирантурада оқуды қалайтынын әрқашан білетінін атап өтті.
Чикаго университетінің докторанты кезінде Цуи сол кезде сол жерде бакалавриат студенті болған Линда Варландпен танысып, екеуі соңғысы бітіргеннен кейін үйленді. Цуи енді — АҚШ азаматы. Цуи мен Варландтың Айлин және Джудит атты екі қызы бар. Джудит 1991 жылы Принстон университетін антропология бакалавры дәрежесімен тәмамдаған және қазір Вашингтон университетінің медицина мектебінің медицина кафедрасының доценті.[5][6]
Ph.D дәрежесін алғаннан кейін, Чикагода бір жыл постдокторлық зерттеу үшін қалған Цуи, 1968 жылы қатты дене физикасы бойынша зерттеулер жүргізу үшін Bell Laboratories ғылыми қызметкерлеріне қосылды. Bell Laboratories-те жартылай өткізгіштер физикасының оптика және жоғары энергия диапазондық құрылымдары немесе олардың құрылғыларда қолданылуы сияқты негізгі тақырыптарды зерттеудің орнына Цуи өз назарын екі өлшемді электрондар физикасы деп аталатын жаңа салаға арнады.
Цуи мен Штормер 1982 жылы бөлшек кванттық Холл эффектінің жаңашыл ашылуын жасады, ал Лафлин келесі жылы ашудың теориялық түсіндірмесін берді. Бұл жаңалық, сайып келгенде, олардың физика бойынша 1998 жылғы Нобель сыйлығын алуына себеп болады.
Ашылудан кейін көп ұзамай Цуи Белл зертханаларынан шығып, 1982 жылдың ақпанында екі Нобель сыйлығының лауреатының қолдауымен Принстон университетінің электротехника және информатика кафедрасының факультетіне қосылды. Принстондағы 28 жылдан кейін Цуи 2010 жылы құрметті мәртебеге ауысты.
Ол сондай-ақ Колумбия университетінің физика бөлімінің аға ғылыми қызметкері және Бостон университетінің зерттеуші профессоры болды.[7]
Цуи 2008 жылдың мамыр айында президент Джордж Бушқа жіберілген хатқа қол қойған физика бойынша Нобель сыйлығының 20 американдық иегерінің бірі, олар онда Энергетика департаментінің ғылым басқармасына, Ұлттық ғылым қорына және Ұлттық стандарттар мен технологиялар институтына қосымша төтенше қаржыландыруды сұрау арқылы «2008 қаржы жылында іргелі ғылыми зерттеулерге келтірілген зиянды жоюға» шақырды.[8]
Марапаттар мен құрметтер
өңдеу- Оливер Э. Бакли конденсацияланған зат сыйлығы, 1984 [9]
- 1985 жылы сайланған Америка физикалық қоғамының мүшесі [10]
- АҚШ Ұлттық ғылым академиясының мүшесі, 1987 жылы сайланған [11]
- Американдық ғылымды дамыту қауымдастығының мүшесі, 1991 жылы сайланған [12]
- Физика бойынша Бенджамин Франклин медалі, 1998
- Физика бойынша Нобель сыйлығы, 1998
- Американдық өнер және ғылым академиясының мүшесі, 2000 жылы сайланған [13]
- АҚШ Ұлттық инженерлік академиясының мүшесі, 2004 жылы сайланған [14]
- Қытай ғылым академиясының шетелдік академигі, 2000 жылы сайланған [15]
- Синика академиясының академигі, Тайбэй
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Daniel Chee Tsui | Dean of the Faculty.
- ↑ The Nobel Prize in Physics 1998 (en-US). NobelPrize.org. Тексерілді, 29 мамыр 2020.
- ↑ The Nobel Prize in Physics 1998 (en-US). NobelPrize.org. Тексерілді, 29 мамыр 2020.
- ↑ Wong, Cheuk-Yin (1999-09-01), An Open Letter to Daniel C. Tsui, from Royal W. Stark, WORLD SCIENTIFIC, pp. 103–107, doi:10.1142/9789812385284_0026, https://www.worldscientific.com/doi/abs/10.1142/9789812385284_0026, retrieved 2020-05-29
- ↑ Judith Tsui - CV.
- ↑ Judith Tsui, MD, MPH | Division of General Internal Medicine | University of Washington. gim.uw.edu. Тексерілді, 29 мамыр 2020.
- ↑ Nobel Laureates » Office of the Provost | Boston University (ағыл.). www.bu.edu. Тексерілді, 12 қазан 2017.
- ↑ A Letter from America's Physics Nobel Laureates.
- ↑ 1984 Oliver E. Buckley Condensed Matter Physics Prize Recipient (ағыл.). www.aps.org. Тексерілді, 29 мамыр 2020.
- ↑ APS Fellow Archive (ағыл.). www.aps.org. Тексерілді, 29 мамыр 2020.
- ↑ Daniel Tsui. www.nasonline.org. Тексерілді, 29 мамыр 2020.
- ↑ Elected Fellows (ағыл.). American Association for the Advancement of Science. Тексерілді, 29 мамыр 2020.
- ↑ Daniel C. Tsui (ағыл.). American Academy of Arts & Sciences. Тексерілді, 29 мамыр 2020.
- ↑ Dr. Daniel C. Tsui. NAE Website. Тексерілді, 29 мамыр 2020.
- ↑ Princeton Announcements (Jul-Dec 2000). www.princeton.edu. Тексерілді, 29 мамыр 2020.
Сілтемелер
өңдеу- Daniel C. Tsui on Nobelprize.org including the Nobel Lecture, December 8, 1998 Interplay of Disorder and Interaction in Two-Dimensional Electron Gas in Intense Magnetic Fields
- Faculty page at Princeton University
- Faculty emeritus page at Princeton University