Дүние жүйелері

Дүние жүйелері — астрономияда аспан денелерінің, яғни Жер, Күн, Ай, планеталардың құрылысы жөніндегі түсініктерді белгілеу үшін қолданылатын термин. Дүние жүйелерін грек ойшылдары (Фалес, Анаксимандр, Анаксимен) б.з.б. 6 ғасырдың өзінде-ақ жасамақшы болып талпынған. Аристотель (б.з.б. 4 ғасыр) мен Птолемей (б.з. 2 ғасыр) қалыптастырған дүниенің геоцентрлік жүйесі мен поляк астрономы Н.Коперник (16 ғасыр) ашқан дүниенің гелиоцентрлік жүйесінің тарихи маңызы зор болды. Дүниенің геоцентрлік жүйесінде Жер — Әлемнің кіндігі деген идея 2000 жылға жуық үстемдік етті. Аристотельдің Дүние жүйелерінде қозғалмайтын Жер жеті қабат “көк сфералармен” қоршалған, ал жеті аспан шырағы — Ай, Меркурий, Шолпан, Күн, Марс, Юпитер және Сатурн осы сфераларда орналасқан. Аристотельше сфералар бір қалыпты айналып тұрады. Птолемей “Алмагест” деген еңбегінде сфералардың орнына эпицикл мен деферент деп аталатын шеңберлер енгізіп, аспан шырағы эпициклмен айналады, ал әрбір эпициклдің центрі деферент бойынша Жерді айналады деген пікірді дамытып, дүниенің геоцентрлік жүйесі туралы ойды одан әрі жетілдіреді. 1543 жылы шыққан “Аспан сферасының айналысы туралы” деген Коперниктің тамаша еңбегінде дүниенің гелиоцентрлік жүйесі баяндалған. Коперниктің бұл еңбегінің табиғаттану ғылымының дамуында маңызы зор болды. Коперник Жер қозғалмайды деген пікірді бекерге шығарып, Жер басқа планеталармен (Меркурий, Шолпан, Марс, т.б.) бірге планеталар жүйесінің орталығындағы Күнді айналатындығын ғыл. жолмен дәлелдеді. Сонымен, Жер — ұаламның кіндігі, аспан шырақтарының бәрі адам игілігі үшін жаратылған деген діни нанымдарға Коперниктің ілімі (дүниенің гелиоцентрлік жүйесі) соққы берді.

Дереккөздер:

• Қазақ ұлттық Энциклопедиясы