Есім Байғаскин

Есім Байғаскин (1893, бұрынғы Ақмола облысы Көкшетау уезі, Ортақшылдар болысының 2-ауылы (қазіргі Амангелді ауданы) — 1937, Алматы) — Алаш қозғалысының қайраткері.

• 1919—1923 жылдары. кеңестердің Ақмола облысы атқару комитетінде қызмет етті.
• 1924 жылы Ташкенттегі Орта Азия университетіне оқуға түсті.
• 1925—1937 жылдары “Ақ жол” газетінде редактор болды.
• 1937 жылы саяси қуғын-сүргінге ұшырады.

Саяси өмірі

Алаш қозғалысына қатысқан қайраткер, отандық баспасөз және оқу-ағарту ісі ұйымдастырушыларының бірі.

• Ауыл молдасынан хат танығаннан кейін 1914-1918 жылдары Омбы гимназиясында оқиды. Осында жастардың «Бірлік» ұйымының жұмысына қатысады. Төңкерістер уақытында 1918 жылы 5-13 сәуірде Омбы қаласында өткен алашшыл жастардың тұңғыш сиезіне қатысады. Жаңадан өсіп келе жатқан С.Сәдуақасұлы, Қ.Кемеңгерұлы сынды катарлас қайраткерлермен достық байланыста болады. Ол аталған сиезде құрылған «Жас Азамат» ұйымына кіреді.
• Алаш қозғалысы қаркын алған жылдары Ақмола облыстық Алаш комитеті жұмысына атсалысады.
• Кеңес билігі толық орнағанда, Ақмола облыстық атқару комитетінде қызмет атқарады. Қазақ секциясының нұсқаушысы, халық ағарту бөлімінің қызметкері болады.
• 1924 жылы Түркістанға қоныс аударып, Ташкенттегі Орта Азия университетінің экономика факультетіне оқуға түседі. Оны 1928 жылы бітіріп шығады.
• Осында жүріп, «Ақ жол» газетімен, Қазақ халыққа білім беру институтымен тығыз байланыс орнатады. Аталған екі мекеменің бірінде журналист, бірінде оқытушы болды.
• 1925 жылы Мәскеуден Қ.Кемеңгерұлының жетекшілігімен шыққан «Қазақша-орысша тілмаш» сөздігін құрастыруға М.Бұралқыұлы, А.Байтасұлы, Ғ.Дәулетбекұлы, М.Сәрсенбайұлы сынды азаматтармен бірге қатысады.
• Оқуын тамамдаған соң «Средазбюрода», аудандық атқару комитетінде жауапты қызметтер атқарады.
• 1932 жылы Шымкентте жұмыс істейді, ал 1934 жылы Алматыға қоныс аударып, Алматы зооветеринарлық институттың (қазіргі Қазақ ұлттық аграрлық университеті) директоры қызметін атқарады. Осы кезде Алаш қайраткерлері жаппай репрессиялана бастағаны мәлім. Есімнің бұл шақта айтқан бір әңгімесі қазір аңыз болып айтылады.

Бірде ақын-жазушылар бір үйде бас қоса қалады. Сірә, бұл дәстүрлі соғым кезі. Ет желініп болады. Ол кезде бүгінгі майлық қағаз жоқ, сондықтан қолды алғаш газет-қағазбен сүртсе керек. Сонда «Социалды Қазақстанның» редакторы Ғабит Мүсірепов: «Қол сүртетін қағаздарың кәні?» депті. Осыны күткендей өжет Есім: «Социалды Қазақстанды әперіңдер!» деген екен. Мұнысы - Алаш қайраткерлерін күнде жалған айыппен жосықсыз сынап жатқан газетке берген бағасы-тын. Әлгі жауапты естіген ресмилсу Ғабит: «Ойт, алашординец!» деп, жатып кеп ашуланыпты

(деректі жеткізген Ғаббас Дәулетбекұлының әйелі Хабибжамал). Бір кызығы, қайраткердің жары Құсни кейінірек «Социалистік Қазақстан» газетінде машинистка болып жұмыс істепті.

• Есім Байғасқаұлы 1937 жылы қазан айында тұтқынға алынып, кешікпей атылған. Гүлнар Міржақыпқызы Дулатованың дерегіне қарағанда, күйеуі ұсталғаннан кейін Құсни НКВД-ға жұбайымен жолыктыруды өтініп хат жазған. 5-6 айдан соң оны ерімен кездестірген. Сонда әйелі Есімнің әбден азапталғанын өз көзімен көрген. Ал, Құсниды шиеттей балаларынан бөліп «халық жауының әйелі» ретінде алғаш сол Есім жатқан түрмеге қамап, кейін «Карлагқа» айдаған.