Жайықтағы кеме қатынасы

Жайықтағы кеме қатынасы — арнаулы ресми мекеме 1925 ж. Еділ кеме қатынасының Оралдағы агенттігі ретінде ашылды. Еділ мен Жайық арасында кеме қатынасы орнады. Орынбор мен Астрахан су жолының ұзындығы 2 мың км-ден асты. Ұлы Отан соғысы кезінде Жайықтағы кеме қатынасы арқылы Орал-Калмыков бағытында стратегиялық жүктер тасылды. 1960 жылдан Жайық өзеніндегі кеме қатынасына жаңа теплоходтар берілді. Өзен арқылы жолаушылармен қатар, астық, ағаш, мұнай өнімдері және т.б. тасыла бастады.

Жайық өзеніндегі кеме қатынасының тарихы

Ресей империясы кезіндегі кезең

Гурьев тұрғындары ежелгі дәуірден бастап өзен мен теңізді қозғалыс ретінде қолданған. 15-16 ғасырларда Жайық казактары Яицкий қаласынан (Гурьев) Астраханьға дейін жүзуді бастаған, бұл тұрақты емес еді.

1640 жылы Гурий Назарьевпен Жайық өзенінің сағасына балық кәсіпшілігі басталғаннан кейін Гурьев балықшылары балық пен оның өнімдерін Астрахань қаласында теңіз жолымен тасымалдай бастады.

Теңіз жолымен алғашқы жүк кемесі 1869 жылы Гурьевтен Астраханьға жөнелтілді, ал Жайық өзенін кеме қатынасы үшін пайдаланудың алғашқы әрекеттері 1879 жылы басталды, алайда бұл патша үкіметінің қолдауына ие болмады, сонымен қатар Орал казак әскерінің консервативті басшылығы балық шаруашылығына зиянды әсер етеді деп кеме қатынасын дамытуға кедергі келтірді.

1885 - 1886 жылдары Гурьевте халық саны 5 мың адам болды және 17 студенттен тұратын теңіз мектебі ашылды. 1889 жылдан бастап Гурьев пен Астрахань арасында жолаушылар кемесі қатынай бастады.

Балық шаруашылығының кеңеюі, жанармайға деген қажеттіліктің жоғарылауы және басқа да себептер Жайық казактарын енді кеме қатынасын қайта жандандыруға мәжбүр етті. Желкенді кемелердің көпшілігі, содан кейін пароходтар Жайық пен Каспийдің төменгі бөліктерінде жұмыс істеді. «Оля», «Аққу», «Забурунье», «Уралец» пароходтары Жайық казак әскерінің балық кәсіпшілігіне тікелей қызмет көрсетті. 1916 жылы Гурьев пен Орал арасындағы тұрақты өзен қатынасы ашылды.

Кеңес Одағының құрамындағы алғашқы кезең

1918 жылы 20 наурызда «Яицкая Воля» газеті әскери конгресте Гурьевтен Оралға тұздалған балық, керосин мен бензин, Оралдан нан тасымалдау мәселесі оң қаралғанын хабарлады. 1923 жылы Орал - Гурьев бағыты бойынша жүк тасымалы жанданды. Мұнда 35 кеме жұмыс істеді.

1925 жылы 13 ақпанда Мәскеуде КСРО Мемлекеттік жоспарлау комитетінің көлік және коммуникациялар секциясының отырысы өтті. Бұл бөлім Оралдың жүк тасымалы бағытында кеме жүретін жолын іздестіру үшін қаражат табуды ұсынды. 1925 жылы сәуірде Оралда «Волга» мемлекеттік кеме қатынасы агенттігі құрылды.

1925 ж.17 сәуірде Астраханьдан Гурьевке "Дема" жолаушылар пароходы шықты, алайда Каспийдегі қатты дауыл салдарынан ол жолда 10 тәулік өткізді. 1 мамыр күні Гурьев қаласында бірнеше жолаушы мен 5 000 пұт жүкті алып, пароход 7 тәулік жолда жүріп Оралға келді. 1924 - 1925 жылдары Еділден Жайыққа 3 пароход және бірнеше баржалар келді.

1926 жылы Жайық өзенінің оң жағалауында Гурьев қаласында өзен порты ашылды, ал 1927 жылдан бастап Гурьев-Орал учаскесінде өзен бойымен тұрақты өзен тасымалдары басталды. 1929 жылдың 1 шілдесінде өзен портының негізінде, Гурьев теңіз агенттігі құрылды.

1931 жылы 5 ақпанда Орал-Каспий кеме қатынасы мекемесінің Гурьев басқармасы құрылды. Негізгі жұмыс аймағы Гурьев - Орынбор (1741 км), Астрахань - Гурьев (528 км) және Гурьев – Жилая Коса - Прорва (240 км) болды. Жолаушылар тасымалы негізінен "Гелиотроп" және "Подарок 1-го мая" кемелерімен жүзеге асырылды. Гурьевтен Астраханьға байланыс күн ара жасалды. Жилая Косамен байланыс аптасына бір рет, Каменный және Камынин балық аулау зауыттарымен аптасына екі рет жүргізілді.

1937 жылы 12 сәуірде, кешкі сағат 6-да Астраханьнан Гурьевке алғашқы Красноармеец жолаушылар кемесі келді, 14 сәуірде таңертең ол кері рейске шықты. Сол күні кешке, сағат 18-де Гурьевтен Оралға "Магнитогорск"жолаушылар пароходының алғашқы рейсі шықты.

Жайықта тұрақты жүк тасымалдаудың алғашқы жылдарында жолаушылар тасымалы едәуір қарқынмен өсті, әсіресе Гурьев-Кандағаш теміржолы салынбастан бұрын, бірақ 30-жылдардың аяғында темір жол пайдалануға берілгеннен кейін жолаушылар тасымалы күрт төмендеді.

Ұлы Отан соғысы жылдарындағы кезең

Ұлы Отан соғысының басында (1941-1945) Астрахань эвакуациялық госпиталі ауыр жараланғандарды Астраханьнан Гурьевке жеткізді. Соғыс кезінде Каспий арқылы мұнай құю баржаларымен Астраханьға Ембі мұнайы жеткізілді.

1942 жылы 13 сәуірде Үлкен Пешной аралындағы Гурьев теңіз порты іске қосылды, ол мұнай, мұнай өнімдері және басқа да әскери жүктерді жөнелту пункті болды. Мұнда әлемде тұңғыш рет мұнай өнімдерін су арқылы цистерналарда тіркеп сүйреу (буксир) арқылы тасымалдау әдісі қолданылды.

1942 жылдың қыркүйегінде облыста әскери жағдай жарияланды. Гурьевте Каспий теңізі және Еділ өзен флотилиясының кемелерінен, сондай-ақ жағалау бөлімдері мен қызметтерінен Әскери-теңіз базасы құрылды.

1942 жылы эвакуацияланған адамдардың кезекті тобы Гурьев қаласына келді. Аш, шаршаған адамдар балық жеп, Орал қаласына бару үшін "Ударник"пароходының бортына шықты. Адамдар шөлдегендіктен және кемедегі су қоры шектеулі болғандықтан, эвакуацияланған адамдар Жайықтан су іше бастады. Бұл аурудың өршуіне әкелді. Бір сағатқа жетпей науқастардың бірі қайтыс болды. Содан кейін өзен кемелері екі үлкен резервуарда суды қайнатып, өлім тоқтады. Оралға бара жатқан жолда "Ударник" кемесі әр ауылға тоқтап, эвакуацияланған жолаушылардың бір бөлігін түсіріп отырған.

1943 жылы Орал өзенінің лоцмандық карталары басылып шықты. Карталарды құрастыруға сол кезде іздестіру партиясының бастығы болып жұмыс істеген Павел Ефимович Шестаков үлкен үлес қосты. 1955 жылы карталар қайта түзетіліп, қайта шығарылды.

Гурьев қаласында 1943 жылдың қыркүйегінде КСРО балық өнеркәсібі министрлігінің үш жылдық навигация мектебі (ЮНГ) ашылып, ол кеме жасаушылар мен бірінші дәрежелі мотористерді даярлай бастады.

1943 жылғы 6 қарашада кешке солтүстіктен жел соғып, салқын болды. Джир Яр маңында Гурьевтен Оралға екі балық баржасымен бара жатқан «Скирмишер» кемесі мұзда тұрып қалып, амалсыздан Жаманқала (қазіргі Махамбет) маңында қыстауға мәжбүр болды. Жалпы Жайықта барлығы 22 қыстайтын пункт құрылды.

Ұлы Отан соғысынан кейінгі кезең

1948 жылы флоттың Бүкілодақтық санағы жүргізілді. Санақ бойынша тек жұмыс істеп тұрған кемелер ғана емес, сондай-ақ есептен шығарылған және жойылған кемелер тізімі де жасақталды.

«Заря» типіндегі жолаушылар кемесінің пайда болуы Жайықта нағыз үкен жаңалық болды. 86 жолаушыға арналған, сыйымдылығы 1000 литр бұл кемелер 45 км / сағ жылдамдыққа жетіп, үлкен толқын тудырды. 70-жылдардың басында олардың жұмысына экологиялық себептер бойынша тыйым салынды. "Калинин", "РБТ", "Гурьев", "Лениногорск", "Каспий"жаңа кемелерінің келуі Гурьевте тасымалды одан әрі дамытты.

1949 жылы Гурьев қаласының жергілікті билігі мешітті жауып, оның ғимаратында электромеханик-дизелистерді дайындайтын ДОСААФ теңіз мектебі ашылды.

Ұзақ үзілістен кейін, 1950 жылдың жазында Гурьев пен Астрахань арасындағы тұрақты жолаушылар тасымалы қалпына келтірілді. 1953 жылдың 1 маусымынан бастап Гурьев өзен порты Пешной аралына тұрақты кеме экскурсиясын ұйымдастырды.

1950-1951 жылдары "Жамбыл" және "Абай" жолаушылар кемелері құрастырылды. Кемелердің ұзындығы 25 м, ені 7 м, бүйірлік биіктігі 1,1 м. болатын жоба болды. Төменгі палубада 86 және жоғарғы палубада 62 орындық "Жамбыл" кемесі 1962 жылы Гурьевке берілді, ал 1971 жылы пайдаланудан шығарылды. Бірақ «Абай» қызметінің көп бөлігі басқа мақсаттарда - қалқымалы дүкен ретінде пайдаланылды. 60-жылдардың аяғында Орал мен Гурьев арасындағы сапары кезінде кеме апатқа ұшырап, батып кетті.

60-жылдардың аяғында, Гурьевтен Жайық бойымен және одан әрі Каспий теңізі арқылы Еділ бойымен «Худат» жолаушылар кемесі Астраханьға бет алды. Бұл үлкен кеме болды. Кеме ұзындығы - 68,7 м, ені - 9,6 м, жылдамдығы - 11,5 узелге дейін. Сонымен қатар «Худат» сол кездегі салынып жатқан Шевченко (Ақтау) қаласына да барды. Кеме қатынасы тарихында ең жылдам " Беларусь "(1969 жылы Гомелде жасалынған, қуаты 1000 л.с., жолаушы сыйымдылығы 40 адам) және" Радуга "болды. "Беларусь" теплоходы Индер-Гурьев (270 км) бағытында пайдаланылды.

70-ші жылдары Жайықтағы ең ірі өзен кәсіпорны Гурьев өзен порты жұмысшылары өзеншілердің табыстарына үлкен үлес қосты. Мұнда темір жол, теңіз флоты және автомобиль көліктерінен жүктер тиелді. 1972 жылдың навигациясында порт ұжымы жақсы нәтижелер көрсетті. Борат кендері, құбырлар, ракушеблок, орман, құм-қиыршықтас қоспасы барлығы 950 мың тонна жүк өңделді.

Оралдан Гурьевке келетін кеме капитандары Гурьев рейдін кеме қатынасы үшін қиын деп санаған. Рейд 14 км созылды, онда көптеген қауіпті кедергілер болды - көпірлер, су тарту құрылыстары. Бірақ ең басты кедергі-темір жол көпірі болды. Өзен арнасы толық кезеңде оның биіктігі небары 7 метр болды, сондықтан 911 және 911В жобаларының кемелері көпірдің астынан өтпеді. Қалалық билік шешімімен қала ішінде жүк түсіруге тыйым салынды, ал Гурьевтен төмен қарай жүк түсіру үшін қолайлы жағалау болған жоқ. Осының барлығы енді Ширина елді мекеніндегі порттың құрылысын жеделдетуді талап етті.

1982 жылы өзен порты қайта жаңартылып механикаландырылды. Мұнда 3 көтергіш кран орнатылды, темір жол жүргізілді. Флот теплоходпен, буксирлік кемелермен толықтырылды.

Жайықта қызыл балықтықтың азаюына байланысты, оны шетелге жеткізу бойынша келісім-шарттар бұзылып, өзеннің "экожүйесін қорғау" үшін жүк тасушы компанияны таратуға шешім қабылдады. КСРО Министрлер Кеңесінің төрағасы Николай Рыжков 1986 жылы Жайық өзенінің кеме қатынасы компаниясы таратылуы керек деп мәлімдеді.

Тәуелсіз Қазақстан кезіндегі кезең

Кеңес Одағының ыдырауы, экономикалық дағдарыс Жайық өзенінің су көліктеріне де қатты әсер етті. Атырау өзен порты кеме қатынасы компанияларынан бөлініп, дербес кәсіпорынға айналды (қазір - «Атырауөзенпорты» АҚ). Өзен флоты кәсібінің беделі күрт төмендеді, көптеген білікті мамандар кете бастады. 1995 жылы компания бір тонна да жүк тасымалдамады, кеме құрылысы тоқтады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 25 шілдедегі «Республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың тізбесі туралы» №790 қаулысына және Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 1996 жылғы 7 тамыздағы №179 бұйрығына сәйкес, Атырау су жолдары республикалық қазыналық кәсіпорны құрылды.

2008 жылы Атырау өзен порты "Іскер" консорциумына берілді. Қызметінің негізгі бағыттары - тасымалдау, теңіз және өзен жүктерін сақтау, теңіз ғимраттарын құрастыру, теңіз операцияларын қолдау. Сонымен бірге, порт аумағында «Аджип ККО» тапсырыс берушісі болып табылатын Қашаған теңіз кешеніне арналған құрылысты құрастыру, тасымалдау бойынша «Іскер» консорциумы мен итальяндық "Sкеmа" бірлескен жобасы жүзеге асырыла бастады.

2010 жылы" Атырау Өзен порты " АҚ өзен портын толық қайта жаңартуды аяқтады. Жүргізілген жұмыстардың арқасында порт барлық халықаралық стандарттарға жауап беретін айлақтық, порттық инфрақұрылымға ие болды. Сонымен қатар, бір уақытта ұзындығы 110 метрге дейін 2 кемеге дейін қабылдауға мүмкіндік туды. Порттың заманауи инфрақұрылымы әртүрлі типтегі кемелерді қабылдауға ғана емес, ірі көлемді модульдерді жинауға арналған алаңдармен, сонымен бірге ірі мұнай және ұлттық экономикалық жобаларды жүзеге асыруға қатысуға, аймақтың көлік инфрақұрылымын дамытуға ықпал етеді.

Кеме қатынасы жолдарын дамытудың және Жайық-Каспий бассейнінің экожүйесін сақтаудың негізгі проблемаларының бірі суға батқан кемелер болып табылады. Суға батқан және кейін қираған кемелер ұзақ жылға су айдынында жатты. 2011 жылғы тамыз-қыркүйек айларында 750 тонналық кранның көмегімен Жайық өзенінен 6 батып кеткен кеме алынды.

Атырау учаскесі бойынша навигацияның ашылу/жабылу кестесі

Жайық өзені

№	Жол учаскесі	Навигацияның ашылуы	Навигацияның жабылуы
1	Индер кенті - Кулагино ауылы	20 сәуір	31 қазан
2	Кулагино ауылы - Тополи ауылы	20 сәуір	31 қазан
3	Тополи ауылы - Бакланий ауылы	20 сәуір	31 қазан
4	Бакланий ауылы - Кандауров ауылы	20 сәуір	31 қазан
5	Кандауров ауылы - Атырау қаласы	20 сәуір	31 қазан

Жайық-Каспий арнасы

№	Жол учаскесі	Навигацияның ашылуы	Навигацияның жабылуы
1	Атырау қаласы - Пешной аралы (өзен бөлігі)	1 сәуір	22 қараша
2	Пешной аралы - Жайық-Каспий арнасының кіреберіс буй (теңіз бөлігі)	1 сәуір	22 қараша

Сыртқы сілтемелер

• Элла Базарова. История судоходства на реке Урал
• Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі Көлік комитетінің «Қазақстан су жолдары» республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны сайты. http://su-zholdary.kz/kz/filialy/kaspiyskiy-filial/k-potrebitelyam/k-grafik-otkrytiya-zakrytiya-navigatsii-na-uchastkakh-puti.html
• Яицк - Атырау летопись города на реке Урал. Атырауская область, Западный Казахстан. https://silkadv.com/ru/node/475