Жарықкезеңдік
Жарықкезеңдік немесе фотопериодизм (грекше «рһоіоs» - жарық, «регіосіоs» - айналым) — маусымдық өзгерістер және өсу мен даму үдерістеріне ағзаның жауабы. Ағзалардың көпшілігіне жарықтың тәуліктік ырғағы, яғни жарық (күн ұзақтығы) пен қараңғы (түннің ұзақтығы) арақатынасындағы тәулік кезеңдері тән қасиет.
Ұзақ және қысқа күндік өсімдіктер өңдеу
Өсімдіктер жарық ұзақтығының тәуелділігі бойынша ұзақ күндік және қысқа күндік өсімдіктер болып бөлінеді. Ұзақ күндік өсімдік тәуліктің жарық кезі 20 және одан ұзақ сағатқа жететін үйектік (полярлық) шеңбері ауданында өседі. Мысалы, сары сояу (дурнишник) өсімдігі тәуліктің жарық кезі 21 сағатқа жеткенде ғана гүлдейді. Егер жарық кезінің ұзақтығы 21 сағаттан кем болса, онда бұл өсімдіктің үсікке тап болуы мүмкін. Солтүстік үйек шеңберінен аздап оңтүстікке қарай және оңтүстік үйек шеңберінен аздап солтүстікке қарай өсетін өсімдіктер қысқа күндік өсімдіктер (мысалы, күнбағыс, соя, бамбук, мақта, тары, жүгері және т.б.) болып табылады. Бұл өсімдіктер ұзақ күн жағдайында гүлдей алмайды және жарықты көп талап етпейді.
Жануарлар мен жарықкезеңдік өңдеу
Жарықкезеңдікке тек өсімдіктер ғана емес, жануарлар да жауап береді. Мәселен, құстар мен ірі сүтқоректілерде жарық кезендігі маусымдық жылыстауға, күзгі және көктемгі түлеу, қысқы ұйқыға жатуға және басқа да факторларға байланысты болып келеді. Жарық кезеңінің реттелуінің жануарлардың маусымдық жыныс белсенділігі үшін едәуір маңызы бар және бұл олардың маусымдық қоректену қылығына да әсер етеді. Фотопериодизмнің әсерінен қоңыржай ендіктің жануарлары калориясы көбірек қорек іздей бастайды.
Жарықкезеңдіктің адамдарға әсері өңдеу
Адамның жарық кезеңдігі маусымдық эмоциялы күйге әсер етеді. Мысалы, эмоциялы белсенділіктің көктемгі үдемелі қарқыны баршаға мәлім.[1]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Биология: Жалпы білім беретін мектептің, 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген/ М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. - Алматы: Атамұра, 2009. ISBN 9965-34-927-4