Жезқазған байлықтарын меңгеру міндеттері (мақала)

Жезқазған байлықтарын меңгеру міндеттері – Қаныш Сәтбаевтың 1940 жылы 6-наурызда «Социалистік Қазақстан» (қазіргі «Егемен Қазақстан») газетінде жарияланған мақаласы. Жезқазған өңірінде кен барлау жұмысы 1926 жылы басталды. Мақалада содан бері өткен 14 жылдың ішінде Қазақстанның «...кен барлаушылары Жезқазғанның байлықтарын, ағылшын концессионерлерінің 11 жылдың ішінде тапқан» қорларымен салыстыра қарағанда 80 есе артқаны айтылады.

Жезқазған мыс кентастары өзінің қоры жағынан Оңтүстік Американың Чуквикамат кенінен кейінгі 2-орынды иеленді. Мақала авторы Жезқазғандағы кен барлау жұмысы, әсіресе оның минералдық байлықтарын кешенді түрде пайдалану мақсатымен жүргізілуіне баса назар аудартады әрі осы 14 жылдың ішінде Оралда ашылған мыс кентасы қорының бір тоннасына 40 сом жұмсалса, Жезқазғанда ашылған мыс кентасы қорының әрбір тоннасына одан әлденеше есе кем қаржы жұмсалып отырғанын, яғни шығыны аз, пайдасы мол Жезқазған мыс кентасы қорының артықшылығына тоқталып өтеді.

Жезқазғандағы кен барлау кеңсесі мыс кенін ғана барлаумен шектеліп қалмай, осымен қатар өзге кендерді де іздестіру жұмысын жүргізіп отырған. Соның нәтижесінде Жезқазған маңынан 100 млн. тоннадан артық темір кентасының қоры табылғанын жазады. Олар Састөбе, Қарсақбай, Балбырауында шоғырланса, ал Найзатаста 1,5 млн. тоннадан астам темір-марганец кентасы табылған. Ғалым «Бұл кендер Қазақстанда қара металлургия өндіріс кәсібін жасау үшін база болып саналады» - деп жазады. Бұдан әрі Жезқазған ауданындағы табылған өзге кендерге қарағанда осы жердің мыс, марганец, темір, темір кендері тыңғылықты зерттелгендігіне ден қоя отырып, олардың геологиялық құрылыстарын анықтау жұмысын тоқтатпау керек екенін ескертеді.

Кен барлау жұмыстарына қажетті мөлшерде қаржы бөлінуі керек, сонда ғана аудан байлықтары негізінен анықталып, оның қазіргі қоры екі еседей артатыны жөнінде өз ойын білдіреді. Жезқазған комбинатын салуға байланысты қандай жұмыстар алдымен істелуге тиіс екенін ашып айтады: Қаракеңгір өзенінен бөгет салу керек, бұл комбинатты сумен қамтамасыз ететін болады, - дейді ғалым. «Жезқазған комбинатын салуға керекті және басқа кәсіпорындарын салуға керекті құрылыс материалдың барлығы жергілікті жерден табылады. Комбинатты салуға керекті құрылыс материалдары қазірдің өзінде-ақ зерттеліп болды. Ауданда цемент өндірісін ұйымдастыруға керекті шикізат та бар. Осылардың негізінде биылдан бастап, Кеңгір өзенінің бойында жылына 100 мың тонна цемент өндіретін завод салуға кірісу керек. Жоғарыда осы айтылғанның бәрі де Жезқазғанның тез карқынмен дамуына мүмкіншілігі мол екендігін көрсетеді. Комбинатты салу жөнінде едәуір жұмыс істелумен қатар алда істелетін іс әлі көп» - деп аяқтайды өз ойын. Ғалымның осы мақаласы 1999 жылы Алматы қаласындағы «Ғылым» баспасынан жарық көрген «Қазақстан - менің Отаным» (50-54- бет) және 8 томдық еңбектері жинағының 7-томына (А., 2000; 96-99-бет) енді.