Жупан (лауазым)

Жупан (праслав. županъ) — славян халықтары қолданатын әкімшілік және әскери басшы атағы. Жупандар, негізінен, оңтүстік славяндар арасында, соның ішінде Сербия, Хорватия, Черногория және басқа да аймақтарда маңызды рөл атқарды. Бұл атақ «округ басшысы» немесе «облыс басшысы» деген мағынаны білдіріп, жупан басқаратын аймақ жупания деп аталды.

Тарихы

Жупандардың билігі ерте орта ғасырларда басталды және олар жергілікті деңгейдегі саяси, әскери және сот билігін жүзеге асырды. Алғашқы жупандардың пайда болуы ертедегі славяндардың жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіне негізделген деп есептеледі. Олар жергілікті қауымдастықтардың басшысы ретінде өз аймағындағы тұрғындарды қорғайтын және басқару қызметтерін атқаратын.

Сербия мен Хорватияда жупандар маңызды саяси және әскери тұлғалар болды. Сербияда олар кінәздармен тең дәрежеде, ал кейбір жағдайларда тіпті одан жоғары тұрды. Мысалы, Сербияда «Ұлы жупан» атағы қолданылып, бұл лауазым мемлекеттің ең жоғарғы билеушісі ретінде саналды. Хорватияда жупандар патшаға бағынатын жергілікті билеушілер болды және аймақтық істерді реттеді.

Жупан лауазымының құлдырауы

Уақыт өте келе, әсіресе Орталық Еуропаға батыстың ықпалы келгеннен кейін, жупан атағы өзінің бастапқы мағынасын жоғалтып, біртіндеп феодалдық атақтарға ауысты. Сербияда бұл атақ XIV ғасырда патшалық биліктің нығаюымен жойылды. Хорватияда жупандардың рөлі Мажарстан билігінің күшеюіне байланысты өзгеріп, әкімшілік билік комитаттар арқылы жүргізіле бастады.

Қазіргі қолданысы

Қазіргі кезде жупан атағы тарихта қалғанымен, Хорватия мен кейбір басқа елдерде жупан термині әкімшілік басшыны білдіреді. Хорватияда жупан қазіргі уақытта аймақ (жупания) басшысы ретінде қолданылады. Хорватияда 20 жупания бар және әр жупанияның басшысы жупан деп аталады.

Қазіргі Словенияда жупан (словен. župan) — муниципалдық қауымдастықтың басшысы.