Империяның бағдары

«Империяның бағдары» (ағылш. The Course of Empire) — америкалық кескіндемеші Томас Коулдың бес суреттен тұратын топтамасы. Әлдебір қоғамның жабайы қалпын, пастораль кезеңін, империялық өркендеуін, құлауын және ыдырауын бейнелейтін суреттер 1833—1836 жылдары салынды.

The Savage State Жабайы қалпы	The Consummation Өркендеу	Destruction Күйреу
The Arcadian or Pastoral State Пастораль		Desolation Ыдырау

1858 жылы топтаманы Нью-Йорктық тарихи қауымдастық Нью-Йорктық галерея пайдасына сатып алған болатын. Бүгінгі күндері топтама Смитсондық Америка өнері мұражайында сақтаулы тұр.

Коулға осы топтаманы салуға Байронның «Чайльд-Гарольдтың сапары» атты поэмасы әсер етті. Суретші поэманың IV бөліміндегі келесі жолдарды жиі келтіріп тұратын:

Тарих берер сабақ келесідей:
Оқиға күні өзгерсе де, мәні бірдей.
Еркіндік пен абыройдан көп кешікпей
Байлық, салтанат, азғындық келіп,

Соңында анайылыққа жол береді…

Суреттер

Орналасу тәртібі

Коул суреттердің белгілі бір тәртіппен орналасу схемасын қалдырған.

Бастапқыда Коул топтаманы өз қамқоршысы Луман Ридтің жеке галереясында, камин тұрған қабырғада орналастырғысы келген. Бес суреттің үстінен ол ұзындау үш шағын суретті қосу керек деп түсінген (онда күннің шығуы, зенит кезі, батуы бейнеленеді деп жоспарланған еді).

Бес суреттің өлшемдерін айтқанда, төртеуі бірдей — 100×161 см; ал «Империяның өркендеуі» — 130×193 см.

Жабайы қалпы

Бірінші суретте (The Savage State) ашылып келе жатқан күндегі жабайы пейзаж бейнеленген. Орманды атырапта садақпен жүрген аңшы киікті қуалап жатыр, тағы бір топ адам қоныстарына қарай беттеген, өзенде бірнеше каноэ жүзіп келеді. Қоныстағы адамдар алау жанында жиналып, билеп, демалып жатыр. Алғашқы қауым америкалық үндістердің мысалына еліктеп салынған.

Аркадия немесе Пастораль

Екінші суретте (The Arcadian or Pastoral State) күн ашық, желсіз болып тұр. Адамдар жер игеріп, қой бағумен, кеме салумен, табиғатта серуендеумен айналысып жатыр. Тік жарда мегалиттік ғибадатхана тұрғызылған, одан шығып жатқан түтін көрінеді. Суреттегі көрініс Коул заманындағы Ежелгі Грекияны идеалдап көрсету дәстүріне сай етіп салынған, адам мен табиғат өзара гармониялық күйде көрсетілген.

Өркендеу

Үшінші суретте (The Consummation of Empire) өзеннің екі жағасына жайғасқан қаланың өмірін тамашалап жатырмыз. Уақыт тапа тал түске жақындаған сияқты. Өзен сағасында бой көтерген екі шамшырақты, үлкен мәрмәр ғимараттарды, әдемі көпірді көреміз. Оның бойымен адамдар шеру өткізіп жатыр. Бұл салтанатты көрініс Ежелгі Римнің алтын дәуірін бейнелеп отырғандай. Алдыңғы жақта асқан шеберлікпен салынған фонтанды көреміз, оның түбінде жасыл мен қызыл көйлек киген екі бала кемелерімен ойнап жатыр. Бірінші екі суретте айқын көрінген тас қия енді суреттің оң жағында, шамшырақтан сәл биіктеніп көрсетілген.

Күйреу

Төртінші суретте (Destruction) қалада соғыс жүріп жатқанын көреміз. Суретшінің перспективасы өзен ортасына қарай ығысқанын байқаймыз. Баяғы әсем көпір қиратылды, шамшырақ та бұзылды, ғимараттар өртке оранды. Соғысып жатқандардың қызыл мен жасыл жалауларын ұстағанын байқаймыз. Оң жақта басы жоқ үлкен мүсін тұр, ол тарихтан белгілі боргездік гладиатор мүсіншесіне ұқсас етіп салынған. Күн бұлыңғырланып келеді.

Ыдырау

Бесінші суретте (Desolation) аспанға ай шықты. Бұрынғы қаланың орны бос қалып, қирандылар арасынан ағаш пен шөптер өскенін көреміз. Алдыңғы жақтағы жалғыз тұрған колоннаның үстіне құстар ұя салды, оның ар жағында, қираған ғимаратқа жақын жерде киік өзен жағасына келді. Адамдар көрінбейді, табиғат бұрынғы қалпына оралып жатыр. Барлық суретте көрсетілген тас қия әлі де өзгермеген.