Йенс Якоб Берцелиус

Швед химигі (20.08.1779-07.08.1848 ж.). 1808 жылдан бастап патшалық швед ғылым академиясының мүшесі, 1810-1818 жылдан бастап президенті. 1801 жылы Ужальск университетін бітірген. 1802-1832 жылдары Стокгольмде медицина-хирургиялық институтта жұмыс істеген, 1807 жылдан бастап профессор болған. 1818 жылдан Патшалық швед ғылым академиясының міндетті хатшысы. 1832 жылдан бастап өзін теориялық іс-әрекетке бейімдеп, оқулықтардың құрастырылуына және химия мен физиканың жетістіктерін шолуға өз ісін арнады.
Ғылыми зерттеулері ΧΙΧ ғасырдың бірінші жартысында жалпы химияның бүкіл маңызды мәселерін қамтығын. Құрам тұрақтылық және еселі қатынас заңдарын бейорганикалық оксидтермен органикалық қосылыстарға қолданылатын тәжірбие арқылы тексеріп дәледеген (1810-1816 жж.), 45 химиялық элементтердің атомдық массаларын анықтаған (1807-1818 жж.).
Химиялық элементтердің бүгінгі нышандарын (1814 ж.) және химимялық қосылыстардың алғашқы формулаларын енгізген (1817-1830 жж.). 1811 жылдан органикалық қосылыстардың элементтік құрамын жүйелі анықтаумен шұғылданған. Изоморфизм заңдарына сүйеніп атомдық массалардың жаңа жүйесін құрастырып, көптеген қосылыстардың формулаларын түзеген.
Швед химигі В.Г. Гизингерман бірге церий (180 3ж.), селен (1817 ж.) және торий (1828 ж.) элементтерін ашқан.
Ең алғаш бос күйде кремний, титан, тантал және цирконий алынған (1824-1825 жж.). Ынтықтылықтың электрохимиялық теориясын дамытқан (1812-1819 жж.). Органикалық қосылыстарға стехиометриялық заңдарды таратқан. Күрделі радикадар теориясын құрған. 'Изомерлену' және полимерлену түсініктерін дамытқан (1830-1835 жж.). Каталиткалық зерттеулердің барлық белгілі нәтижелерін жалпылаған (1835 ж.).
Химиялық реакцияларға "үшінші денелердің" (катализаторлардың) бейстехиометриялық кірісу көріністерін сипаттауға "катализ" терминін қолдануды ұсынды (1835 ж.). Бүгінгі "каталитиканың активтілігі" түсінігімен мәні бірдей "каталитикалық күш" түсінігін енгізген. "Тірі ағзалардың лабораториясында" катализ басты роль атқаратынын көрсеткен. Аллотропия (тұрпатастық) жайындағы түсінікті дамытқан (1841 ж.). "Химия" оқулығын шығарған (1-5 т, бесінші басылымы 1834-1848 жылдары шыққан). 1821 жылдан бастап жыл сайын "Химия және физика жетістіктерінің шолуын" құрастырған (барлығы 27 том). Петербург ҒА шетелдік мүшесі.

Дереккөздер:

С.К. Мырзалиева "Химия" (Балаларға арналған энциклопедиялық анықтамалық Алматы 2012 ж.)