Тантал
Тантал (лат. Tantalum; Та) — элементтердің периодтық жүйесінің V тобындағы хим. элемент, ат. н. 73, ат. м. 180,948. Ауыр, қиын балқитын, көкшіл ашық сұр металл. Тығызд. 16,6 г/см3, балқу t 2014ӘС, қайнау t 5500ӘС. Табиғатта ниобиймен (Nb) бірге кездеседі.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Сұр түсті ауыр қатты металл 
| |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі |
Тантал, 73 | ||||||||||||||
| Топ типі | |||||||||||||||
| Топ, период, блок |
5, 6, d | ||||||||||||||
| Атомдық масса (молярлық масса) | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация |
[Xe] 4f14 5d3 6s2 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар |
2, 8, 18, 32, 11, 2 | ||||||||||||||
| Атом радиусы |
146 пм | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| Ковалентті радиус |
170±8 пм | ||||||||||||||
| Ион радиусы |
(+5e) 68 пм | ||||||||||||||
| Электртерістілігі |
1,5 (Полинг шкаласы) | ||||||||||||||
| Электродты потенциал |
−1,12 | ||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері |
−3, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5 | ||||||||||||||
| Иондалу энергиясы | |||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық (қ.ж.) |
16,65 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы | |||||||||||||||
| Қайнау температурасы | |||||||||||||||
| Балқу жылуы |
24,7 кДж/моль | ||||||||||||||
| Булану жылуы |
758 кДж/моль | ||||||||||||||
| Молярлық жылусыйымдылық |
25,39 Дж/(K·моль) | ||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| Тор құрылымы |
кубтық көлемді орталықтандырылған | ||||||||||||||
| Тор параметрлері |
3,310 Å | ||||||||||||||
| Дебай температурасы |
225,00 K | ||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| Жылуөткізгіштік |
(300 K) 57,5 Вт/(м·К) | ||||||||||||||
| Юнг модульі |
186 ГПа | ||||||||||||||
| Жылжу модульі |
69 ГПа | ||||||||||||||
| Пуассон коэффициенті |
0.34 | ||||||||||||||
| Моос қаттылығы |
6.5 | ||||||||||||||
| Виккерс қаттылығы |
870–1200 МПа | ||||||||||||||
| Бринеллий қаттылығы |
440–3430 МПа | ||||||||||||||
| CAS нөмірі |
7440-25-7 | ||||||||||||||
Тарихы өңдеу
Танталды 1802 жылы швед химигі А.Г.Экеберг Финляндия мен Швецияда табылған екі минералдан ашты. Алайда оны таза күйінде оқшаулау мүмкін болмады. Бұл элементті алудың қиындығына байланысты ежелгі грек мифологиясының кейіпкері Танталдың атымен аталған.
Кейіннен тантал мен «колумбий» (ниобий) бірдей деп саналды. Тек 1844 жылы неміс химигі Генрих Роуз колумбит-танталит минералының құрамында екі түрлі элемент – ниобий мен тантал бар екенін дәлелдеді.
Пластикалық металдық танталды алғаш рет 1903 жылы неміс ғалымы В.Болтон алды.
Танталдың алғашқы өнеркәсіптік басы 1922 жылы алынды, ал ол сіріңке басынан аспады. Содан кейін элемент ағымдағы түзеткіштер мен радио түтіктерде қолданыла бастады. Танталдың белсенді өндірісі Екінші дүниежүзілік соғыстың соңында басталды.