КСРО МҚК екінші бас басқармасы

КСРО МҚК екінші бас басқармасы (орыс. Второе главное управление КГБ СССР) — КСРО мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің қарсы барлауға жауапты құрылымдық бөлімшесі.

1941 жылы ІІХК 2-басқармасы қарсы барлау жұмыстарына жауапты болды. Ақырында ІІХК және МҚХК болып екіге бөлінгенде, қарсы барлау МҚХК 2-басқармасына айналды. Бұған қоса, МҚХК 2-басқармасының құрамына тек 2-басқармасы (қарсы барлау) ғана емес, ІІХК 3-басқармасы (құпия саяси) да кірді. Бұл 1943 жылы болды. 1946 жылы 2-басқарма МҚХК 2-бас басқармасы болып қайта құрылды, сол кезде МҚМ, халық комиссариатының орнына министрлік деп аталды.

1953 жылы МҚМ-нің 1-ші және 2-бас басқармалары КСРО МҚМ бірыңғай Бас барлау басқармасына (БББ) біріктірілді. Бірақ көп ұзамай барлау және қарсы барлау сияқты құрылымдарды біріктіру мұндай аппараттың тым ауырлығына байланысты тиімсіз екені белгілі болды. Олар бөлініп кетті, бірақ одан да үлкен құрылымдар – ІІМ мен МҚМ бір ортақ ІІМ біріктірілді. Қарсы барлау бірінші рет барлаумен орын ауыстырып, 1-бас басқарма атанды. Бір жылдан соң МҚК құрылып, бөлектелген қарсы барлау 2-бас басқармаға айналды.

Құрылымы

1-бөлім (АҚШ)
2-бөлім (Ұлыбритания)
3-бөлім (ГФР)
4-бөлім (Шығыс)
5-бөлім
6-бөлім (эмигранттық ұйымдар)
7-бөлім (лаңкестікке қарсы күрес)
8-бөлім (КСРО-дағы шетелдіктер)
9-бөлім (тергеу)
10-бөлім (дипломатиялық корпустың қауіпсіздігі мен бақылауы)
11-бөлім (агент-парашютисттерді іздеу және ұстау)
12-бөлім (биологиялық зерттемелер)

1955 жылы 10-бөлім Дипломатиялық корпустың сыртқы бақылауы және күзет қызметі басқармасы болып қайта құрылды.

Шелепин реформасынан кейін МҚК 4-ші, 5-ші және 6-басқармалары екінші бас басқарманың құрамына кіріп, бөлімдерге реформа жүргізілді. МҚК-ның 1960 жылғы 15 ақпандағы № 0032 бұйрығымен Бас басқарманың жаңа құрылымы жарияланды.

Бастапқы алты бөлім өзгеріссіз қалды, бірақ қалғандары келесідей кейіпке айналды:

8-бөлім (антикеңестік парақшалар мен анонимді хаттар)
9-бөлім (өнеркәсіп)
10-бөлім (жоғары оқу орындарында оқу үшін ғылыми және мәдени мекемелер арқылы КСРО-ға келген шетелдіктер; шетелдіктермен қылмыстық байланыс орнатқан және антикеңестік іс-әрекет жолына түскен адамдарды агентуралық тергеуі)
11-бөлім (діни басылар мен буржуазиялық ұлтшылдар)
12-бөлім (өнеркәсіп)
13-бөлім (атом өнеркәсібі)
14-бөлім (көлік)
16-бөлім (контрабанда және заңсыз валюталық операциялар)

Кейіннен Бас басқарманың құрылымында мынадай өзгерістер болды, ол бірнеше рет реформаланды, атап айтқанда, кейбір бөлімдер жойылды, алайда, содан соң басқа мақсатқа көзделіп, сол атаулармен қалпына келтірілді, кейбір бөлімдердің негізінде 5-басқарма құрылды. Реформалардың нәтижесінде 80-жылдарға қарай 2-Бас басқарма келесі қалыпқа ие болды:

«А» басқармасы (аналитикалық)
«Н» басқармасы (ғылыми-жедел)
«Р» қызметі (радио қарсы барлау)
«З» қызметі (радио қарсы барлау)
1-бөлім (АҚШ)
2-бөлім (Ұлыбритания, Канада, скандинав елдері)
3-бөлім (ГФР)
4-бөлім (Жапония, Оңтүстік-Шығыс Азия)
5-бөлім (Азия, Африка, Таяу Шығыс)
6-бөлім (шетелдіктердің КСРО-да қысқа мерзімді болуының арнасы бойынша қарсы барлау)
7-бөлім (шетелдік баспасөз)
8-бөлім (Латын Америкасы)
9-бөлім (Батыс Еуропа)
10-бөлім (контрабанда және заңсыз валюталық операциялар)
11-бөлім (лаңкестікке қарсы күрес)
12-бөлім (СІМ, ДКқБ, ММХҚИ)
13-бөлім (шетелде жүрген кеңес азаматтарының арнасында сатқындыққа қарсы күрес)
14-бөлім (операциялық ойындар)
15-бөлім (операциялық техника)
16-бөлім (Қытай)
17-бөлім (шетелдегі дұшпандық байланыстар)
18-бөлім (аумақтық органдарындағы 2-бөлімшелерінің жұмысын басқару)
19-бөлім (капиталистік елдердің елшіліктерін бақылау)
20-бөлім (социалистік елдеріндегі қауіпсіздік органдарының қарсы барлау жұмысын үйлестіру)
21-бөлім
Кадрлар бөлімі
«Болжау» ҒЗИ (ақпараттық мәселелер)

Жетекшілері

Петр Васильевич Федотов (1954—1956)
Олег Михайлович Грибанов (1956—1964)
Сергей Григорьевич Банников (1964—1967)
Георгий Карпович Цинев (1967—1970)
Григорий Федорович Григоренко (1970—1983)
Иван Алексеевич Маркелов (1983—1989)
Виктор Федорович Грушко (1989—1991)
Геннадий Федорович Титов (1991)
Федор Алексеевич Мясников (1991)

Жетекшілердің бірінші орынбасарлары:

Сергей Григорьевич Банников
Федор Алексеевич Щербак
Сергей Васильевич Толкунов
Григорий Федорович Григоренко
Виталий Константинович Бояров
Вадим Николаевич Удилов
Николай Андреевич Савенков

Әдебиет

Зданович А. А. Отечественная контрразведка. (1914-1920): Организационное строительство. — М.: Крафт+, 2004.
Войтиков С. С. Зарождение советской военной контрразведки. // Военно-исторический журнал. — 2010. — № 3. — С.43-48.
Хлобустов О. М. «Советское люди вправе знать … о деятельности органов КГБ». // Военно-исторический журнал. — 2005. — № 9, 11.

Сілтеме

Олег Мозохин 2-е Главное управление КГБ СССР (орыс.). История отечественных спецслужб и правоохранительных органов. Басты дереккөзінен мұрағатталған 31 қаңтар 2023.