Уикипедия

КСРО ішкі істер министрлігі

КСРО ішкі істер министрлігі (орыс. Министерство внутренних дел СССР) — 1946-1960 және 1968-1991 жылдары болған, қылмыспен күрес және қоғамдық тәртіпті сақтауды жүзеге асырған мемлекеттік басқарудың орталық одақтық-республикалық органы. 1953 жылы қызметкерлердің саны — 1 095 678 адамды құрады[1].

КСРО ішкі істер министрлігі
(КСРО ІІМ)
орыс. Министерство внутренних дел СССР
(МВД СССР)
КСРО ІІМ таңбасы
Жалпы мағлұмат
Мемлекет  КСРО
Құрылған уақыты 15 наурыз 1946 жыл
13 желтоқсан 1968 жыл
Оның алдындағы мекеме КСРО ІІХК
Таратылған уақыты 7 мамыр 1960 жыл
25 желтоқсан 1991 жыл
Орнына келген мекеме Қазақстан ІІМ
Қырғызстан ІІМ
Молдова ІІМ
Тәжікстан ІІМ
Түрікменстан ІІМ
Өзбекстан ІІМ
Әзірбайжан ІІМ
РКФСР ІІМ
Беларус ІІМ
Украина ІІМ
Латвия ІІМ
Литва ІІМ
Эстония ІІМ
Грузия ІІМ
Армения ІІМ
Жоғарыда тұрған мекеме КСРО министрлер кеңесі
КСРО министрлер кабинеті
Штаб-пәтері Мәскеу
Жауапты министрлер С. Н. Круглов (алғашқы)
В. П. Баранников (соңғы)
Бір мекемеге қарайтын органдар СМҰКБ
Милиция
МАИ

Министрліктің тарихы өңдеу

1946—1960 жылдары өңдеу

 
КСРО ІІМ министрінің орынбасары К.Б. Востриковтың қызметтік куәлігі (1985)
 
КСРО ІІМ өрттен қорғау бас басқармасы бастығының орынбасары В. М. Максимчуктың қызметтік куәлігі (1990)

1946 жылы 15 наурызда КСРО Жоғарғы Кеңесінің V-сессиясы КСРО халық комиссарлары кеңесін КСРО министрлер кеңесіне, ал халық комиссариаттарын министрліктерге айналдыру туралы Заң қабылдады. КСРО ІІХК КСРО ішкі істер министрлігіне (КСРО ІІМ) айналды[2]. КСРО Конституциясына тиісті өзгерістер 1947 жылы 25 ақпанда ғана енгізілді[3].

1947 жылы қаңтарда КСРО Министрлер Кеңесінің жарлығымен КСРО ІІМ ішкі әскерлері КСРО МҚМ берілді. Шекара әскерлері, конвой бөлімдері мен өндірістік нысаналарды және теміржолдарды күзетуге арналған ІІМ әскерлері КСРО ІІМ қалады. Құраушы күшті КСРО ІІМ шығару үдерісі басталады: 1953 жылға қарай лагерлер, өндірістік-шаруашылық қызметтің (құрылыс, геологиялық барлау, тау-кен, орман және т.б.) кәсіпорындары ІІМ құрамында қалады:

  • 1947 жылы тамызда КСРО Министрлер Кеңесінің қаулысы қабылданды, оған сәйкес Үкіметтік байланыс бөлімі мен Үкіметтік байланыс әскерлерінің басқармасы ІІМ қарамағынан КСРО МҚМ берілді;
  • 1948 жылы 13 наурызда РКФСР Конституциясына енгізілген өзгеріске сәйкес РКФСР ішкі істер министрлігі құрылды (басқа одақтық және автономиялы республикалардың ішкі істер министрліктері бұрын болған);
  • 1948 жылы сәуірде КСРО ІІМ ерекше маңызды өндірістік нысандарын күзету бөлімшелері КСРО МҚМ берілді;
  • 1949 жылы наурызда КСРО Министрлер Кеңесінің қаулысына сәйкес, ІІМ 3 арнайы бөлімінен Мемлекеттік құндылықтар қоймасы негізінде ұйымдастырылған КСРО МҚМ Арнайы бөлімі (Мемқорғ) МҚМ құрамына берілді;
  • 1949 жылы қазанда КСРО Министрлер Кеңесінің 1949 жылғы 13 қазандағы қаулысына сәйкес, Әскери құрылыс басқармасы, Шекара әскерлерінің бас басқармасы (ШӘББ) және шекара әскерлерінің бөліктері, Милиция бас басқармасы (қылмыстық іздестіру бөлімі, СМҰКБ, милиция) КСРО МҚМ қарамағына берілді;
  • 1950 жылдың шілдесінде КСРО ІІМ арнайы жиын және Жедел іздестіру бас басқармасы (бандитизмге қарсы күрес) КСРО МҚМ қарамағына өтті.

И. В. Сталин қайтыс болғаннан кейін, 5 наурызда КОКП ОК Пленумының, КСРО Министрлер Кеңесінің және КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының бірлескен мәжілісінде КСРО МҚМ мен КСРО ІІМ бір министрлікке - КСРО ІІМ біріктіру жайлы шешім қабылданды. Тиісті заңдар 1953 жылы 15 наурызда қабылданды[4][5]. Л. П. Берия КСРО ІІМ және КСРО Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары болып тағайындалды.

1953 жылы наурызда КСРО ІІМ өндірістік-шаруашылық қызметтен босатылуына байланысты 21-ден астам бөлімше КСРО ІІМ құрамынан басқа министрліктер мен мекемелерге берілді. Лагерлер бас басқармасы, балалар колониялары басқармасы және мемлекеттік қылмыс жасағаны үшін сотталғандар ұсталатындарды қоспағанда түзеу-еңбек мекемелері КСРО әділет министрлігіне берілді.

1953 жылы 26 маусымда Круглов Сергей Никифорович қайтадан КСРО ішкі істер министрі болып тағайындалды.

1953 жылдың 1 қыркүйегі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының жарлығымен Ішкі істер министрі қарамағындағы арнайы жиын таратылды.

1954 жылы 21 қаңтарда КСРО Министрлер Кеңесінің қаулысымен КСРО Әділет министрлігінен Лагерлердің бас басқармасы (ГУЛаг) және Балалар колониялары басқармасы (БКБ) қайтадан КСРО ІІМ қарамағына өтті.

КСРО ІІМ мәліметтері бойынша 1954 жылы 1 сәуірде ГУЛАГ-та 1 млн 360 мың тұтқын болған. Оның ішінде 448 мың адам контрреволюциялық қылмыстар үшін, 680 мыңға жуық адам ауыр қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жазаларын өтеп жатқан, Тұтқындардың ішінде 28%-ы 25 жасқа дейінгі жастар болды.

1954 жылы 10 ақпанда КОКП ОК Президиумы мемлекеттік қауіпсіздік органдарын КСРО ІІМ қарамағынан тәуелсіз мекеме - Мемлекеттік қауіпсіздік комитетіне бөлу туралы шешім қабылдады. 1954 жылы 13 наурызда КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының жарлығымен КСРО Министрлер Кеңесі қарамағындағы Мемлекеттік қауіпсіздік комитеті (МҚК) құрылды және оның Төрағасы болып КСРО ішкі істер министрінің бұрынғы Бірінші орынбасары Серов Иван Александрович тағайындалды. Милиция КСРО ІІМ құрамында қалды.

1956 жылы 31 қаңтарда Дудоров Николай Павлович КСРО ішкі істер министрі болып тағайындалды.

1956 жылы 25 қазанда КОКП ОК мен КСРО Министрлер Кеңесі «КСРО ішкі істер министрлігінің жұмысын жетілдіру шаралары туралы» қаулы қабылдады. ІІМ органдары Кеңестердің атқару комитеттерінің ішкі істер басқармасы (бөлімдер) болып қайта құрылды. Осылайша, қос бағыну жүйесі қайта жанданды: жергілікті Кеңестерге және ІІМ жоғары органдарына.

1960 жылы 13 қаңтарда КСРО Министрлер Кеңесінің Төрағасы Н.С.Хрущев КСРО Министрлер Кеңесінің №48 қаулысына қол қойды, онда былай жазылған: «КСРО Министрлер Кеңесі мынадай қаулы шығарады: міндеттерін одақтас республикалардың ішкі істер министрліктеріне бере отырып, КСРО ішкі істер министрлігін жою мақсатты деп танылсын. Осы мәселе бойынша Жарлықтың жобасын КСРО Жоғарғы Кеңесінің Президиумына ұсыну»[6]. Сол күні КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Төрағасы К. Е. Ворошилов екі жарлыққа қол қойды: КСРО ІІМ тарату туралы[7] және КСРО ІІМ бас мұрағат басқармасын КСРО Министрлер Кеңесі қарамағындағы Бас мұрағат басқармасы деп қайта құру туралы.

КСРО Министрлер Кеңесінің 1960 жылғы 13 қаңтардағы «КСРО Ішкі істер министрлігін таратуға байланысты шаралар туралы» қаулысында мыналар айтылды:

  • КСРО ІІМ құрамындағы мүшелер: Милиция бас басқармасы (МББ), Ұстау орындарының бас басқармасы (бұрынғы ГУЛаг), Өрттен қорғау бас басқармасы, Ішкі және конвойлық әскерлер бас басқармасы, Әскери жеткізілім бас басқармасы, Кадрлар басқармасы, Білім беру мекемелерінің басқармасы, ХОЗУ, Қаржы-жоспарлау басқармасы, Әскери жасақ жинау бөлімі, 2 арнайы бөлім, Балалар колониялары бөлімі, Күрделі құрылыс бөлімі, Заң бөлімі, Тасымалдау басқармасы, Бас есеп басқармасы және КСРО ІІМ хатшылығы таратылсын.
  • РКФСР ІІМ: 1 және 3 арнайы басқармаларды ауыстыру.
  • ІІМ бас мұрағат басқармасын КСРО Министрлер Кеңесі қарамағындағы Бас мұрағат басқармасына айналдыру
  • Геодезия және картография Бас басқармасын ІІМ-нен КСРО геология және жер қойнауын қорғау министрлігіне беру.
  • Фелдбайланыс бөлімін ІІМ-нен КСРО байланыс министрлігіне беру.
  • Елдің жергілікті әуе қорғанысы штабын ІІМ-нен КСРО Қорғаныс министрлігіне беру.
  • КСРО ІІМ МББ туыстарымен байланысын жоғалтқан адамдарды іздеу бөлімін КСРО Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай қоғамдары одағының Атқару комитетінің қарауына беріңіз.
  • Шетелге шығу және КСРО-ға кіруге тіркеу, есепке алу және рұқсат беру КСРО ІІМ МББ паспорт бөлімінің тобын КСРО Министрлер Кеңесі қарамағындағы МҚК беру.

КСРО Министрлер Кеңесі Президиумының 1960 жылғы 19 сәуірдегі №14 хаттамасында жазба енгізілген: «КСРО ІІМ 1960 жылғы 1 мамырдағы қызметі тоқтатылды деп саналсын. КСРО ІІМ таратылуына байланысты жұмыстан босатылған қызметкерлердің мүліктік құндылықтарын беру және жұмысқа орналастыру бойынша жұмысты аяқтау үшін аяқтау мерзімі бар 70 адам мөлшерінде жұмыс тобын құрып, 1960 жылдың 15 маусымына дейін жұмыс жасау. К. П. Черняевті топ жетекшісі етіп бекіту».

1960 жылы 7 мамырда КСРО Ішкі істер министрлігін жою туралы заң қабылданды; оның міндеттері одақтас республикалардың ішкі істер министрліктеріне берілді.

КСРО Ішкі істер министрлігін тарату жөніндегі топ бастығының К.П.Черняевтің 1960 жылғы 11 тамыздағы №429 бұйрығында мыналар жазылған: «1960 ж. 9 тамызда КСРО Министрлер Кеңесі Төрағасының бірінші орынбасары А. И. Микоянға, мен КСРО Министрлер Кеңесіне ұсынған баяндамам бойынша КСРО ІІМ таратылуына байланысты барлық істер аяқталғандығы туралы егжей-тегжейлі баяндалды, «ескертіңіз» деген қаулы шығарылды. Осыған сәйкес, мен КСРО ІІМ тарату жөніндегі топтың жұмысын 1960 жылы 15 тамызда аяқталды деп есептеуге бұйрық беремін».

Кеңес мемлекетінің өмірін толығымен дерлік басқарған одақтық-республикалық бөлімнің (ІІХК, ІІМ) тарихы алты жылға үзілді.

 
«Милиция үздігі» төсбелгісі ҚТСМ

Қоғамдық тәртіп сақтау министрлігі (ҚТСМ) өңдеу

 
Эмблемасы бар кеңестік милиция кокардасы

1966 жылы 26 шілдеде КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО қоғамдық тәртіпті сақтау жөніндегі одақтық-республикалық министрлік құру туралы» Жарлығымен орталықтандырылған милиция органдарын басқару ел масштабында қалпына келтірілді. (КСРО ҚТСМ). 8 күннен кейін КСРО Жоғарғы Кеңесі құқық қорғау органдарының одақтық бөлімін қайта құруды мақұлдады. Милиция қызметі 1962 жылдың 17 тамызындағы Кеңестік милиция туралы Ережемен реттелді.

1966 жылы 23 желтоқсанда РКФСР Жоғарғы Кеңесі РКФСР Қоғамдық тәртіпті сақтау министрлігіннің міндеттері КСРО ҚТСМ жүктелуіне байланысты таратты. (Басқа одақтас республикалар мен автономиялы республикалардың қоғамдық тәртіпті сақтау министрліктері жұмыс істей берді).

1968—1990 жылдары өңдеу

1968 жылы 25 қарашада КСРО Жоғарғы Кеңесінің Президиумы «КСРО қоғамдық тәртіпті сақтау министрлігін КСРО Ішкі істер министрлігі етіп өзгерту туралы» Жарлық қабылдады. 13 желтоқсанда КСРО Жоғарғы Кеңесі бұл шешімді мақұлдады. Осындай шешімдер КСРО-ның одақтық және автономиялы республикаларында да қабылданды. Атын ресми түрде ауыстырумен қатар, милиция қайта құрылды, саяси органдар құрылды, әскери қорғаныстың әртүрлі түрлері ІІМ әскерлеріне біріктірілді. Бұл шаралар министрліктің жаңа құрылымы жарияланып, ішкі әскерлерді қайта құру 1969 жылдың ақпанында аяқталғанға дейін созылды.

70-жылдардың басында нормативтік база айтарлықтай жаңартылды. КСРО Министрлер Кеңесінің 1972 жылғы 16 маусымдағы № 452 қаулысымен КСРО Ішкі істер министрлігі туралы ереже, КСРО Министрлер Кеңесінің 1973 жылғы 8 маусымдағы № 385 қаулысы бекітілді - Кеңестік милиция туралы ереже 1991 жылға дейін күшінде болды. КСРО Қарулы Күштері Президиумының 1973 жылғы 8 маусымдағы Жарлығымен кеңестік милициялардың қоғамдық тәртіпті сақтау мен қылмысқа қарсы күрестегі негізгі міндеттері мен құқықтары анықталды.

1989 жылы 27 қазанда РКФСР Ішкі істер министрлігі қайта құрылды.

КСРО ыдырау кезеңі өңдеу

1991 жылы 6 наурызда «Кеңестік милиция туралы» жаңа КСРО Заңы қабылданды. Кеңестік құқық қорғау органдарының тарихындағы маңызды кезең 1990 ж. 1 - 3 қазанында Оттавада өткен Интерполдың Бас Ассамблеясының 59-сессиясында Интерполға КСРО-ны қабылдау болды. 1991 ж. 1 қаңтарында КСРО Ішкі істер министрлігі құрамында Интерпол Ұлттық орталық бюросы (ҰОБ) құрылды.

1991 жылы 28 қарашада КСРО Президентінің Жарлығымен КСРО ІІМ туралы жаңа уақытша ереже бекітілді, бірақ КСРО ыдырағанға дейін күшіне ене алмады.

Жетекшілері өңдеу

№ Есімі
(Өмір-сүрген уақыты) 		Өкілдік уақыты Үкімет басшысы
Басы Соңы
КСРО ішкі істер министрі
1 Генерал-полковник
Сергей Никифорович Круглов
(1907—1977) 		19 наурыз 1946 5 наурыз 1953 Иосиф Виссарионович Сталин (1941—1953)
2 Кеңес Одағы маршалы
Лаврентий Павлович Берия
(1899—1953) 		5 наурыз 1953 26 маусым 1953 Георгий Максимилианович Маленков (1953—1955)
3 Генерал-полковник
Сергей Никифорович Круглов
(1907—1977) 		26 маусым 1953 31 қаңтар 1956 Георгий Максимилианович Маленков (1953—1955)
Николай Александрович Булганин (1955—1958)
4 Николай Павлович Дудоров
(1906—1977) 		31 қаңтар 1956 7 мамыр 1960 Николай Александрович Булганин (1955—1958)
Никита Сергеевич Хрущёв (1958—1964)
КСРО қоғамдық тәртіп сақтау министрі
1 Генерал-полковник
Николай Анисимович Щёлоков
(1910—1984) 		17 қыркүйек 1966 13 желтоқсан 1968 Алексей Николаевич Косыгин (1964—1980)
КСРО ішкі істер министрі
5 Армия генералы
Николай Анисимович Щёлоков
(1910—1984) 		13 желтоқсан 1968 17 желтоқсан 1982 Алексей Николаевич Косыгин (1964—1980)
Николай Александрович Тихонов (1980—1985)
6 Армия генералы
Виталий Васильевич Федорчук
(1918—2008) 		17 желтоқсан 1982 24 қаңтар 1986 Николай Александрович Тихонов (1980—1985)
Николай Иванович Рыжков (1985—1990)
7 Генерал-полковник
Александр Владимирович Власов
(1932—2002) 		24 қаңтар 1986 20 қазан 1988 Николай Иванович Рыжков (1985—1990)
8 Генерал-лейтенант
Вадим Викторович Бакатин
(туғ. 1937) 		20 қазан 1988 1 желтоқсан 1990 Николай Иванович Рыжков (1985—1990)
9 Генерал-полковник
Борис Карлович Пуго
(1937—1991) 		1 желтоқсан 1990 22 тамыз 1991 Николай Иванович Рыжков (1985—1990)
Валентин Сергеевич Павлов (1991)
10 Генерал-полковник
Виктор Павлович Баранников
(1940—1995) 		29 тамыз 1991 26 желтоқсан 1991 Иван Степанович Силаев (де-факто) (1991)

Айырма белгілері өңдеу

  •  
    КСРО ІІМ СМҰКБ 50 жыл төсбелгісі
  •  
    «КСРО ІІМ мінсіз қызметі үшін» төсбелгісі
  •  
    КСРО ІІМ «Еңбек сіңірген аудандық милиция инспекторы» төсбелгісі
  •  
    КСРО ІІМ қылмыстық іздестіру бөліміне 70 жыл төсбелгісі
  •  
    КСРО ІІМ Көлік милициясының төсбелгісі
  •  
    «Қызметтегі ерекшелігі үшін» төсбелгісі, КСРО ІІМ ішкі әскерлері
  •  
    КСРО ІІМ жоғарғы мектебі таңбасы

КСРО ІІМ оқу орындары өңдеу

 
БЛКЖО 60 жылдығы ат. КСРО ІІМ жоғарғы саяси мектеп таңбасы

Ішкі әскерлер өңдеу

Өрттен сақтау өңдеу

  • КСРО ІІМ жоғарғы инженерлік техникалық-өрт сөндіру мектебі (Мәскеу) — қазір Ресей ТЖМ өртке қарсы қызмет академиясы
  • КСРО ІІМ Ленинград жоғарғы техникалық-өрт сөндіру мектебі — қазір Ресей ТЖМ мемлекеттік өрт сөндіру қызметінің Санкт-Петербург университеті
  • КСРО ІІМ Иваново техникалық-өрт сөндіру мектебі
  • КСРО ІІМ Иркутск техникалық-өрт сөндіру мектебі
  • КСРО ІІМ Свердловск техникалық-өрт сөндіру мектебі

Украин КСР

Өзбек КСР

  • КСРО ІІМ Ташкент техникалық-өрт сөндіру мектебі

Қазақ КСР

  • КСРО ІІМ Алматы техникалық-өрт сөндіру мектебі

ІІМ жоғарғы мектептер өңдеу

Украин КСР

Беларус КСР

Өзбек КСР

  • КСРО ІІМ Ташкент жоғарғы мектебі — қазір Өзбекстан Республикасы ІІМ академиясы

Қазақ КСР

Жазаларды орындау жөніндегі бас басқарма өңдеу

  • КСРО ІІМ басқарушы құрамын даярлайтын Барнаул арнайы орта мектебі — қазір Ресей ІІМ Барнаул заң институты
  • КСРО ІІМ басқарушы құрамын даярлайтын Владимир арнайы орта мектебі
  • КСРО ІІМ басқарушы құрамын даярлайтын Вологда арнайы орта мектебі
  • КСРО ІІМ басқарушы құрамын даярлайтын Ростов арнайы орта мектебі

Украин КСР

Қазақ КСР

  • КСРО ІІМ басқарушы құрамын даярлайтын Шымкент арнайы орта мектебі

Литва КСР

  • Ю. Ю. Барташюнас ат. КСРО ІІМ басқарушы құрамын даярлайтын Вильнюс арнайы орта мектебі

Милиция өңдеу

  • Астрахан орта арнайы милиция мектебі
  • Белгород орта арнайы милиция мектебі
  • Брянск орта арнайы милиция мектебі
  • Воронеж орта арнайы милиция мектебі
  • Алабұға орта арнайы милиция мектебі
  • Калининград орта арнайы милиция мектебі — қазір Ресей ІІМ Санкт-Петербург университетінің Калининград филиалы
  • Краснодар орта арнайы милиция мектебі
  • Красноярск орта арнайы милиция мектебі
  • Ленинград орта арнайы милиция мектебі
  • Мәскеу орта арнайы милиция мектебі
  • Төменгі Тагил орта арнайы милиция мектебі
  • Жаңасібір орта арнайы милиция мектебі
  • Чита орта арнайы милиция мектебі — қазір Ресей ІІМ суворовтық Чита әскери мектебі
  • Орлов орта арнайы милиция мектебі — қазір Ресей ІІМ Орлов заң институты

Қазақ КСР

Әзірбайжан КСР

  • Ризаев ат. Баку орта арнайы милиция мектебі

Қырғыз КСР

  • Фрунзе орта арнайы милиция мектебі

Өзбек КСР

  • Ташкент орта арнайы милиция мектебі

Түрікмен КСР

  • Ашхабад орта арнайы милиция мектебі

Украин КСР

  • Днепропетровск орта арнайы милиция мектебі
  • Донецк орта арнайы милиция мектебі
  • Ивано-Франковск орта арнайы милиция мектебі
  • Львов орта арнайы милиция мектебі
  • Одесса орта арнайы милиция мектебі
  • Херсон орта арнайы милиция мектебі

Беларус КСР

Литва КСР

  • Каунас орта арнайы милиция мектебі

Молдава КСР

  • Кишинев орта арнайы милиция мектебі

Латвия КСР

  • Рига орта арнайы милиция мектебі

Тәжік КСР

  • Душанбе орта арнайы милиция мектебі

Эстон КСР

  • Таллин орта арнайы милиция мектебі

КСРО ІІМ жүйесінің мамандандырылған оқу орындарының негізгі желісі милицияның орта және орта арнайы мектептерінен тұрды, олар 2-3 жыл ішінде орта арнайы заң білімі бар заңгерлерді дайындады. Тек УКСР олардың кем дегенде бесеуі болды: Одесса, Львов, Донецк, Ивано-Франковск, Днепропетровск. Шыныменде, санаулы мамандандырылған орта арнайы милиция мектептері де болды — Могилев қаласында (Беларусь КСР) бүкіл КСРО бойынша көліктегі ішкі істер органдары үшін мамандарды дайындайтын жалғыз орта арнайы милиция мектебі болды.

Тағы қараңыз өңдеу

Дереккөздер өңдеу

  1. ↑ КСРО ІІМ
  2. ↑ 1946 жылғы 15 наурыздағы КСРО Заңы «КСРО Халық Комиссарлары Кеңесін КСРО Министрлер Кеңесіне және одақтық пен автономиялы республикалардың Халық Комиссарлары Кеңестерін - одақтық және автономиялық республикалар Министрлер Кеңестеріне айналдыру туралы» // КСРО Жоғарғы Кеңесінің тізімдемелері : сб. — 1946. — № 10.
  3. ↑ «КСРО Конституциясының (Негізгі заңының) мәтініне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 1947 жылғы 25 ақпандағы КСРО Заңы
  4. ↑ 1953 жылғы 15 наурыздағы «КСРО министрліктерін қайта құру туралы» КСРО Заңы // 1953 ж. КСРО Жоғарғы Кеңесінің тізімдемелері № 3
  5. ↑ 1953 жылғы 15 наурыздағы «КСРО Конституциясының (Негізгі заңының) 70, 77 және 78-баптарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» КСРО Заңы
  6. ↑ КСРО ІІМ 1954 ж. наурыз — 1960 ж. Мұрағатталған 8 мамырдың 2017 жылы.
  7. ↑ КСРО Ішкі істер министрлігін жою туралы: КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1960 жылғы 13 қаңтардағы Жарлығы. // Ведомости Верховного Совета СССР 1960 г. № 3
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=КСРО_ішкі_істер_министрлігі&oldid=3251044» бетінен алынған