Канси

Канси(шынайы есімі Айсиньгёро Сюанье; 4 мамыр 1654 – 20 желтоқсан 1722) – Қытайда 1661 – 1722 жылдары билік құрған император. Маньчжурлық Цинь әулетінен (1644 – 1911) шыққан екінші билеуші. Өз аты Сюанье , ал Канси “гүлденген және нұрлы” император деген мағынаны білдіреді. Ол Цинь империясын 61 жыл билеп, маньчжур ақсүйектерінің ең көрнекті өкілі болды. Канси билік құрған кезде өкімет билігі тұрақтанып, экономика қалпына келтірілді. Ол артық халықты иесіз жерлерге қоныстандырып, тың жерлерді игертті, салық көлемін азайтты. Нәтижесінде ауыл шаруашылығы тез көтерілді. 1712 жылы Канси кейбір реформалар жүргізді: халық санағын өткізіп, егістік жер көлемін есепке алды. Салық жүйесін ретке келтіруге тырысты. Сыртқы саясатта Канси Цинь империясының территориялық жағынан кеңеюіне ерекше еңбек сіңірді. Император өз төңірегіндегі қызметкерлерден мемлекеттік жұмысқа алынар алдында өз стратегиясын жасауды талап етті. “Кез келген қызметкер алдын ала өзінің іс-әрекетін тиянақты ойластырып, оған жоспар құрып алуы тиіс, сонда ғана ол өз қызметінде табысқа жете алады”, – деп жазды ол бір жарлығында.

Канси
Лауазымы
Ту Цин әулетінен шыққан Қытайдың 2-ші императоры
16 ақпан 1661 — 20 желтоқсан 1722
Ізашары	Шуньчжи
Ізбасары	Юнчжэн
Өмірбаяны
Дүниеге келуі	4 мамыр 1654 (1654-05-04) Бейжің, Қытай
Қайтыс болуы	20 желтоқсан 1722 (1722-12-20) (68 жас) Бейжің, Қытай
Династия	Цинь
Туған кездегі есімі	Айсиньгёро Сюанье
Әкесі	Шуньчжи
Kangxi Emperor Ортаққорда

Дипломатиялық істері

Кансидің әскери жорықтарға арналған және дипломатиялық бағдарламалары ол билеген кезде Цинь империясын үлкен табыстарға жеткізді. Әсіресе, Жоңғар хандығымен, Ресей империясымен жүргізген саясаттары оның өте ұтқыр дипломат екендігін көрсетті. Цинь үкіметі соғыстар жүргізіп, мемлекет территориясын кеңейтіп қана қоймай, шет мемлекеттермен сауда-экон. байланыстарды да дамытты. Канси тұсында Қытай тұңғыш рет шет елмен ресми дипломатиялық келісімге қол қойды. 1689 жылы Нерчинск келісімінде Қиыр шығыстағы Цинь империясы мен Ресей империясы арасындағы шекара және сауда мәселелері қаралды. Онда Канси дипломатиясы жеңіске жетіп, Ресей жаңадан ие болған иеліктерінен – Амур жағалауындағы территорияларынан бас тартуға мәжбүр болды. Ресей ол жерлерді тек 150 жыл өткеннен кейін Айгунь келісімі (1858 жылы) негізінде ғана қайтарып алды. Жоңғар хандығымен ұзаққа созылған соғыстар нәтижесінде Қытай әскерлері Қшкі Моңғолия мен Халханы жоңғарлардан тартып алды. Канси Қытай тарихы мен мәдениетін жақсы білді және Еуропаның ғылыми жетістіктерінен де хабардар болып отырды. Еуропа мемлекеттердің ішкі-сыртқы жағдайын оған сарай төңірегінде жүрген миссионер-иезуиттер жеткізіп отырды. Канси өлгеннен кейін (1722) Қытай елінде болған қобалжуларды пайдаланған Жоңғар хандығы 1723 жылы Қазақ хандығы жеріне басып кірді.