Карл Дөниц

неміс әскери және мемлекеттік қайраткер, гроссадмирал. Германия әскери-теңіз күштерінің бас қолбасшысы (1943–1945) және рейхспрезиденті

Карл Дөниц немесе Дениц (нем. Karl Dönitz ['karl ˈdøːnɪts] Файл жайлы ақпарат тыңдау; 16 қыркүйек 1891(18910916), Берлин, Герман империясы24 желтоқсан 1980, Аумюле (нем.), Шлезвиг-Гольштейн, Германия) — неміс әскери, мемлекеттік және саяси қайраткері, Адольф Гитлердің өзін-өзі өлтіргеннен кейін ізбасар ретінде қысқа мерзімге рейхспрезидент лауазымымен ауыстырға[дерек 1][6]. Мемлекет басшысы және Германия қарулы күштерінің бас қолбасшысы лауазымдарын 1945 жылдың 30 сәуірінен 23 мамырына дейін атқарған[7].

Карл Дөниц
нем. Karl Dönitz
Карл Дөниц
Лауазымы
Ту
Ту
Германия рейхспрезиденті
Ту
Ту
30 сәуір — 23 мамыр 1945
Премьер-Министр Йозеф Геббельс (30.04 — 01.05.1945)
Людвиг Шверин фон Крозиг
Ізашары лауазым қалпына келтірілді;
Пауль фон Гинденбург (1934);
Адольф Гитлер (фюрер ретінде)
Ізбасары лауазым жойылды
Өмірбаяны
Партиясы НСДАП (1944—1945)[1]
Азаматтығы Герман империясы (1890—1918)
Герман мемлекеті (1919—1933)
Нацистік Германия (1933—1945)
 Германия (1955—1980)
Діні протестантизм
Дүниеге келуі 16 қыркүйек 1891 (1891-09-16)
Берлин, Герман империясы[2]
Қайтыс болуы 24 желтоқсан 1980 (1980-12-24) (89 жас)
Аумюле (нем.), Шлезвиг-Гольштейн, Германия[3][4]
Жұбайы Ингеборг Вебер
Балалары үш баласы
Әскери қызметі
Атағы гроссадмирал
Шайқасы Бірінші дүниежүзілік соғыс, Екінші дүниежүзілік соғыс
Қолтаңбасы Қолтаңбасы

1943 жылдың қаңтарында Дөниц гроссадмирал (нем. Großadmiral) атағын алып, Эрих Радердің (нем.) орнына әскери-теңіз күштерінің (Кригсмарине) Бас қолбасшысы болып тағайындалды. Дөниц Екінші дүниежүзілік соғыстың теңіз тарихындағы басты тұлға болды. 1939 жылдан 1943 жылға дейін Дөниц басқарған сүңгуір қайықтар тиімді шайқасты, бірақ 1943 жылдың мамырынан бастап бастамасын жоғалта бастады. Дөниц қарулы күштерінің басқа түрлеріне қысымды жеңілдету үшін өзінің сүңгуір қайықтарына 1945 жылға дейін күресуді бұйырды[8]. 648 сүңгуір қайық қаза тапты — олардың 429-ы аман қалмады[9]. Сүңгуір қайықтарда қызмет еткен 40 000 адамның шамамен 30 000-ы қайтыс болды[9].

Ерте жылдары және мансабы өңдеу

 
Теңіз обер-лейтенанты (нем. Oberleutnant zur See) Карл Дөниц Бірінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі U-39 офицері ретінде

Дөниц 1891 жылы Берлин маңындағы Грюнауда Анна Бейер мен инженер Эмиль Дөництің отбасында дүниеге келген. Карлдың ағасы болған. 1910 жылы Дөниц Германия Императорлық флотына шақырылды[10].

1913 жылдың 27 қыркүйегінде Leutnant zur See (әскери-теңіз флотындағы кіші офицер) шеніне тағайындалды. Бірінші дүниежүзілік соғыс басталған кезде SMS Breslau (нем.) крейсерінде Жерорта теңізінің аумағында қызмет етті[10]. 1914 жылдың тамызында «Breslau» және SMS Goeben (нем.) крейсерлері Осман империясының флотына сатылды; кемелер атаулары сәйкесінше «Мидилли» (түр. Midilli) және «Явуз Сұлтан Сәлім» (түр. Yavuz Sultan Selim) деп өзгертілді. Олар Константинопольден контр-адмирал Вильгельм Сушонның қолбасшылығымен орыс императорлық флотына Қара теңізде қарсы шыға бастады[11]. 1916 жылы 22 наурызда Дөниц теңіз флотының обер-лейтенанты шеніне көтеріліп, сол жылдың 1 қазанында су асты әскери күштеріне ауысты[12]. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде ол бірнеше сүңгуір қайықтардың командирі болып қызмет атқарды[13]. 1917 жылы 4 қазанда техникалық қателіктерге байланысты Карл Дөницті ағылшындар ұстап алып, Шеффилд маңындағы Рамирес лагеріне тұтқындады. Карл 1919 жылға дейін әскери тұтқында болып, 1920 жылы Германияға оралды[14].

1916 жылы 27 мамырда Дөниц неміс генералы Эрих Вебердің (1860—1933) қызы Ингеборг Вебер (1893—1962) атты медбикеге үйленді. Олардың протестанттық христиандар ретінде тәрбиелеген үш баласы болды: қызы Урсула (1917—1990) және ұлдары Клаус (1920—1944) пен Питер (1922—1943). Екі ұлы да Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде қайтыс болды[15][16]. Гитлер Дөниц сияқты аға офицердің бір ұлы шайқаста қаза тапқан болса, оның басқа ұлдары әскери қызметтен босатылып, азаматтық өмірге қайта оралуына мүмкіндік беретін бұйрық шығарды[17].

Нацизм және антисемитизм өңдеу

Дөниц нанған нацист және Гитлердің ең құмар жақтастарының бірі болған[18], алайда соғыстан кейін өзінің көзқарастарын жұртшылықтан жасыруға тырысқан.[19] СС офицері Вальтер Редер (нем. Walter Reder) Дөницті «насихаттауға бағытталған кітапшалардан алынған таза нацисттің бейнесі һәм нанған антисемит» деп атады.[20] Дөництің әріптестері оны қалжыңдап, сол кездегі нацистік романның басты кейіпкері сияқты «Жас Гитлерші Квекс» (нем. Der Hitlerjunge Quex) деп атаған.[21]

Дереккөздер өңдеу

  1. Гитлер 1945 жылдың 29 сәуірінде жазылған өзінің «Саяси өркениетінде» фюрер және рейхсканцлер (нем. Führer und Reichskanzler) лауазымын бөліп, рейхспрезидент және рейхсканцлер лауазымына екі адамды — Карл Дөниц пен Йозеф Геббельсті тағайындады[5].
Дереккөздер
  1. Howard D. Grier (2007). Hitler, Dönitz, and the Baltic Sea. The Third Reich's last hope. Naval Institute Press, ISBN 1-59114-345-4, p. 256 Footnote 8, Chapter 10.
  2. Hitler's U-Boat War: The Hunters, 1939-1942 — 1996. — Б. 35. — ISBN ISBN 0-394-58839-8.
  3. Karl Donitz // Encyclopædia Britannica  (ағыл.)
  4. Франция ұлттық кітапханасының (BnF) идентификаторы  (фран.): ашық мәлімет платформасы. 2011.
  5. Адольф Гитлердің саяси өсиеті  (нем.). — Берлин - 1945 ж.. Тексерілді, 29 желтоқсан 2017.
  6. Хавкин Б.Л. Гросс-адмирал Карл Дөниц — Үшінші рейхтің соңғы фюрері  (орыс.) // Новая и новейшая история. — 2017. — № 2. — Б. 165—183.
  7. Görlitz, Walter Karl Dönitz. Der Großadmiral — Göttingen: Musterschmidt, 1972. — Б. 94. — ISBN 978-3-788-10069-8.
  8. Terraine 1989, б. 614–615
  9. a b Niestlé 1998, б. 4
  10. a b Zabecki 2014, б. 354
  11. Kraus & Dönitz 1933
  12. Terraine 1989, б. 162–164
  13. Terraine 1989, б. 164–165
  14. Williamson 2007, б. 10
  15. Blair 1998, б. 283, 338, 569
  16. Miller 2000, б. 145
  17. Blair 1998, б. 569
  18. Terraine 1988, б. 519
  19. Steinweis, Rogers & Grier 2003, б. 186–188
  20. Wette 2007, б. 154
  21. Beevor 2011

Әдебиет өңдеу