Криптон

Криптон (ежелгі грек. κρυπτός; лат. kryptos – "жасырын"; Kr) — элементтердің периодтық жүйесінің VІІІ тобындағы хим. элемент; инертті газ, ат. н. 36, ат. м. 83,3. Тұрақты 6 изотопы (78 – 86), жасанды жолмен алынған 18 радиоактивті изотопы бар. К-ды 1898 ж. ағылш. химиктері У.Рамзай мен М.Траверс сұйық ауаны буландырғаннан қалған бөлігінен тапқан. К. түссіз, иіссіз газ, балқу t –157,1C, қайнау t –153,2C. Молекуласы бір атомнан тұрады. К. табиғатта атмосферада (салмақ бойынша 0,0003%) кездеседі.

36 Бром ← Криптон → Рубидий Ar ↑ Kr ↓ Xe Периодическая система элементов 36Kr
Жай заттың сыртқы бейнесі
Инертті газ түсі, дәмі мен иісі жоқ
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Криптон / Krypton (Kr), 36
Топ типі	Инертті газ
Топ, период, блок	36, период 4, p-блок
Атомдық масса (молярлық масса)	83,798(2) м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Ar] 3d10 4s2 4p6
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 8
Атом радиусы	198 пм; 88 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	116±4 пм
Ван-дер-Ваальс радиусы	202 пм
Ион радиусы	169 пм
Электртерістілігі	3,0 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	0
Тотығу дәрежелері	0, +2 (фтормен)
Иондалу энергиясы	1-ші: 1350,0 (13,99) кДж/моль (эВ) 2-ші: 2350.4 кДж/моль (эВ) 3-ші: 3565 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Газ
Тығыздық (қ.ж.)	(сұйық, -153 °C кезінде) 2,155 г/см3< / sup>, қалыпты және стандартты шарттар кезінде 0,003749 г/см³
Балқу температурасы	115,78 К (−157,37 °C)
Қайнау температурасы	119,93 К (−153,415 °C)
Балқу жылуы	1,6 кДж/моль
Булану жылуы	9,05 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	20,79 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	22,4×103 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 59 65 74 84 99 120
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	5,638
Тор параметрлері	5,638 Å
Дебай температурасы	72 K
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) 0,0095 Вт/(м·К)
CAS нөмірі	7439-90-9

Криптон Kr

Сыртқы электрондық қабатының 8 электроны тұрақты болғандықтан хим. реакцияға өте баяу түседі. К. молекулааралық күштер әсерінен қосылыстар түзеді. К. газ ажыратқыш түтіктерде, лазерлерде, криптонды шамдарда, т.б. қолданылады.

Табиғатта кездесуі

Атмосфералық ауаның құрамы көлемі бойынша 1,14⋅10-4%, атмосферадағы жалпы қоры 5,3⋅1012м³. 1 м³ ауада шамамен 1 см³ криптон бар.

Ауадан криптон алу энергияны қажет ететін процесс. Сұйытылған ауаны ректификациялау арқылы криптонның бірлік көлемін алу үшін миллионнан астам ауа көлемін өңдеу қажет.

Жердің литосферасында криптонның тұрақты изотоптары (тұрақсыз нуклидтердің ыдырау тізбегі арқылы) ұзақ өмір сүретін радиоактивті элементтердің (торий, уран) өздігінен ядролық ыдырауы кезінде түзіледі, бұл процесс атмосфераны осы газбен байытады. Құрамында уран бар минералдардың газдарының құрамында 2,5-3,0% криптон (салмағы бойынша).

Әлемнің қалған бөлігінде криптон литий, галлий және скандиймен салыстыруға болатын жоғары пропорцияда кездеседі. Әлемдегі криптонның сутегіге қатынасы негізінен тұрақты. Бұдан жұлдыз аралық материя криптонға бай деген қорытынды жасауға болады. Криптон ақ ергежейлі RE 0503-289 да табылған. Өлшенген мөлшер күннен 450 есе көп болды, бірақ криптонның мұндай көп болуының себебі әлі белгісіз.

Сэр Уиллиам Рамсэй, криптонды ашушы