Кіші аққұтан

Кіші аққұтан
	; E. g. garzetta
Амандық күйі
	; Least Concern (IUCN3.1)
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Жануарлар;
Жамағаты:	Хордалылар;
Табы:	Құстар;
Сабы:	Ескекаяқты құстар;
Тұқымдасы:	Құтандар;
Тегі:	Egretta;
Түрі:	E. garzetta;
Екі-есімді атауы
	Egretta garzetta; (Linnaeus, 1766)
Subspecies
	E. g. garzetta; E. g. immaculata; E. g. nigripes

Кіші аққұтан (лат. Egretta garzetta) – ескекаяқты құстар отряды, құтандар тұқымдасына жататын құс.

Негізінен Еуропаның оң түстік бөлігін, Солтүстік Кавказды, Еділ өзенінің төменгі сағасын, Азияның оң түстігін мекендейді. Жерорта теңізінде қыстайды. Қазақстанда Каспий теңізінің сол түстігінде Еділ мен Жайық өзендерінің аралығында кездеседі. Дене тұрқы 62 см, қанатының ұзындығы 32 см, қанатын жайғанда ұзындығы 110 см, құйрығының ұзындығы 32 см. Қауырсынының бәрі ақ түсті. Көзі сары, тұмсығы, аяғы қара, аяғындағы буындары жасыл-сарғыш түсті болады. Жыл құсы. Мамыр айында ағаш басына ұя жасап, оған 4 – 6 жұмыртқа салады. Балапандары маусымның басында пайда болып, шілденің басында ұядан ұшып шығады. Кіші аққұтандар шоғыр (колония) құрып тіршілік етеді. Негізінен ұсақ балықтармен, кейде қосмекенділермен, моллюскалармен, су жәндіктерімен және ұсақ кеміргіштермен қоректенеді. Бұлардың тіршілігіне қамыс құладыны, сұр қарға көп қауіп төндіреді. Олар Кіші аққұтандың ұясын бұзып, жұмыртқаларын жеп кетеді.Сырдарияда мекендеген.Қазір Қазақстанда бар-жоғы 500-дей құс ұялады.Санының төмендеу себептері -басқа қанаттыларға әсер ететін жағдайлар Кіші аққұтанның саны жылдан-жылға азаюда, сондықтан қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.^[2]

Статусы

3-ші санат. Таралу аймағының шекарасында сирек кездесетін түр.

kiwi ak kutan

Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы

Қазақстан фаунасындағы ақ құтандардың екі түрінің бірі.

Таралуы

Европаның оңтүстік бөлігі, Солтүстік Кавказ, Еділ өзенінің төменгі сағасы, Азияның оңтүстігі, Жерорта теңізінде қыстайды. Қазақстанда тек Каспий теңізінің солтүстік жағалауында, Еділ мен Жайық өзендерінің айрықтарында мекендейді. Аса алыс емес өткен жылдарда Қызылорда қаласының маңында Сырдария өзенінде және Арал теңізінде мекендеген.

Мекендейтін жерлері

Қамыс-талдар қалың өскен көлдер, өзен сағалары, теңіз жағалары.

Саны

Өткен жылдары әдеттегідей болған , қазіргі кезде саны кәдімгідей азайды. Еділ өзені атырабының қазақстандық бөлігінде (Атырау облысы Теңіз ауданы) 1972-1974 жылдары Қуаңқы шоғырында, өзі аттас аумағы 3 га аралда, 792 ұясы есепке алынған; Старо-Иголкин, аумағы 10 га-ға жуық, шоғырында 400 ұя тіркелген. 1985 жылы Қуаңқы шоғырында барлығы 60 жұп құс ұялаған ^[3]. Атырау қаласынан солтүстікке қарай 60 км Жайық өзенінде 1975 жылы 20-25 жұп мекендеген ^[4]. Еділ өзені атырабының қазақстандық бөлігінде 1985 жылы 13-15 қыркүйекте Ганюшкин, Шаронов және Қамысты каналдарында 200-ге жуық құс байқалған. Солтүстік Каспий өңірінде шамамен 500-дей бас мекендейді.

Негізгі әсер ететін факторлар

Өзен ағындарын реттеуге және суды суландыруға алуға байланысты қоректену биотоптарының ауданы тарылды және мекендейтін орындары тозды; ластануға байланысты құстың өнімталдығы төмендеді және өлім-жітімге ұшырауы артты; ұялау кезінде мазалау факторы; қаскерлік (браконьерство).

Биологиялық ерекшеліктері

Жыл құсы. Түркістан қаласының маңындағы Шошқакөлде 1988 жылы 27 наурызда үлкен ақ құтандар тобының арасынан жалғыз кіші ақ құтан байқалған. Басқа құтандар, қалбағайдар және қарабайлармен бірге аралас шоғырланып ағаштарда ұялайды. Мамырдың екінші онкүндігінде 4-6 жұмыртқа салады. Балапандары маусымның басында шығады, шілденің басында ұясын тастайды. Осы кезден бастап құстардың негізгі тобы ұялаған жерлерінен кетеді. Майда балықтармен қоректенеді, аздап та болса қорегінде қосмекенділер, моллюскалар, су насекомдары мен майда кеміргіштер болады. Жаулары – саз құладыны және ала қарға, бұлар ұяларын бұзады.

Қолда өсіру

Деректер жоқ. Алматы хайуанаттар паркінде 2 құс бар.

Қабылданған қорғау шаралары

Территориялық жағынан қорғау қамтамасыз етілмеген.

Қажетті қорғау шаралары

Еділ өзенінің атырабындағы шоғырлары бар ауданда маусымдық қорықша ұйымдастыру керек.

Зерттеу жөніндегі ұсыныстар

Қазіргі орналасуы мен санын анықтау, көбею биологиясы мен шектеуші факторларын зерттеу.

Дереккөздер

↑ BirdLife International (2008). Egretta garzetta. In: IUCN 2008. IUCN Red List of Threatened Species. Downloaded on 9 ақпан 2009. Database entry includes justification for why this species is of least concern.
↑ Қазақстан Энциклопедиясы
↑ Г.А. Кривоносов, личн. сообщ.
↑ Красная книга Казахской ССР, 1978

[1] BirdLife International (2008). Egretta garzetta. In: IUCN 2008. IUCN Red List of Threatened Species. Downloaded on 9 ақпан 2009. Database entry includes justification for why this species is of least concern.

[2] Қазақстан Энциклопедиясы

[3] Г.А. Кривоносов, личн. сообщ.

[4] Красная книга Казахской ССР, 1978

[1]

[2]

[3]

[4]