Уикипедия

Латвия университеті

Координаттар: 56°57′02″ с. е. 24°06′58″ ш. б. / 56.95056° с. е. 24.11611° ш. б. / 56.95056; 24.11611 (G) (O) (Я)

Латвия университеті (латышша Latvijas Universitāte), қысқартылған түрде ЛУ (LU) — Латвиядағы ең ірі университет, Латвия ғылымы мен мәдениеті орталықтарының бірі, Ригада орналасқан.

Латвия университеті
Ұраны:
«Ғылымға және Отанға»
Университет атауы
Шынайы аты латышша Latvijas Universitāte
Халықаралық атауы University of Latvia
Жалпы сипаттамасы
Құрылған жылы 1919
Түрі Қоғамдық
Орналасуы
Орналасқан жері Латвия, Рига
Мекенжайы Райн бульвары, 19
Әкімшілік
Ректоры Гундарс Берзиньш
Негізгі көрсеткіштер
Студенттер 15 200 (2018)
Бакалавриат 9,680 (2014)
Аспирантура 3536 (2014)
Докторантура 118 (2018)
Сайты https://www.lu.lv/
өңдеу Үлгі құжаттамасын қараңыз
ЛУ эмблемасы
Латвия университеті ғимараты

Латвия университеті республикадағы көптеген жоғары оқу орындарының бастаушысы болды: Латвия биоғылым және технология университеті, Страдыня атындағы Рига университеті; одан 1958 жылы техникалық факультеттер бөлініп, олардың негізінде Рига техникалық университеті қайта құрылды[1].

Торнякалнстегі жаңа ЛУ оқу қалашығындағы жаратылыстану үйі және ғылым үйі (2019)

Университет құрамына 24 институт пен 13 факультет кіреді, сонымен қатар университет құрамында 17 оқу орталығы мен басқа да бөлімдер бар. Ұраны: «Ғылымға және Отанға» — Scientiae et patriae ( латышша Zinātnei un tēvijai, орыс. Науке и Отчизне). Университет Еуропалық университеттер қауымдастығының бөлігі — Утрехт желісі[2].

2024 жылдың наурыз айынан бастап ректор Гундарс Берзиньш болды[3].

Тарихы

өңдеу

1919 жылы Латвия жоғары мектебі ретінде құрылған; қазіргі атауы мен мәртебесі 1923 жылы алынған[4].

Ұлттық университет құру идеясы 19 ғасырдың екінші жартысында көтерілді, бірақ ол кейінірек жүзеге асты. Латвия мұғалімдерінің бірінші съезі 1917 жылы 7-13 маусымда Эстонияның Тарту қаласында өтті, ұлттық университеттің бірінші төрағасы болып философ Паулс Дейл сайланды[5].

1917 жылы 13 маусымда «Латвия жоғары мектебі туралы» декрет шықты. Рига политехникалық институтының базасында жаңа университетті құрған комитет құрамына П.Дэйл, Э. Фелберг, Д.Осис, П.Номальс, Э. Лаубе, А.Бутулс, К.Каспарсонс кірді, олардың көпшілігі оның алғашқы ұстаздары болды[5].

Латвия жоғары мектебінің ашылуы 1919 жылы 28 қыркүйекте бұрынғы Рига политехникалық институтының ғимаратында өтті[5]. 1923 жылы Латвия жоғары мектебі Латвия университеті болып өзгертілді[6].

Кеңес дәуірінде TSB ресми басылымында көрсетілген хронология университеттің ашылуын 1919 жылғы 8 ақпандағы декрет бойынша коммунистердің Латвияда қысқа мерзімде билікте болуымен байланыстырды. Сол жылдың мамырында жұмысын тоқтатқан Латвия Кеңестік Республикасының Жоғары мектебі және оны қалпына келтіру тәуелсіз Латвия КСРО-ға қосылған 1940 жылдан басталады[7].

 
20 ғасырдың басындағы почталық хаттағы Рига политехникалық ғимараты. Қазір Латвия университетінің ғимараты.

Кеңестік Латвияда

өңдеу
 
1950 жылы шығарылған «Латвия Кеңестік Социалистік Республикасының 10 жылдығы» сериясынан КСРО пошта маркасы . Маркада Латвия университеті бейнеленген.

Жоғары мектептің ашылуы 20 ақпанда бұрынғы Ұлы аулада, бұрынғы Рига политехникалық институтында, Райн бульвары, 19 мекен-жайында өтті. Университеттің материалдық базасы институттың қабылданған ғимараттары (1918 жылдың күзінде немістер Балтық техникалық жоғары мектебіне айналдырған), оның 1918 жылдың жазы Мәскеуде институт жабылғаннан кейін жартылай эвакуациядан оралған құрал-жабдықтары мен ресурстары болды. Ұйымдастырушылық іс-шараларды Э.Эфферттің басшылығымен халыққа білім беру комиссариатының жоғары мектептер бөлімі басқарды[8].

7 наурызда университеттің 80 адамнан тұратын профессорлық-оқытушылық құрамы бекітілді. Олардың 60-ы Ресейден Латвияға оралды, сондай-ақ 5 жылдан кем емес жұмыс өтілі бар жергілікті ұстаздар да жұмысқа қабылданды. Талапкерлерді қабылдауда тек жас ерекшелігі (кем дегенде 16 жас) және сабақтардың тегін болуы оқуға ниет білдіргендердің көп бөлігін тартты. 20 наурызға дейін 3078 оқушы қабылданды, олардың тек 64% ғана орта мектепті бітірген. Оларды сабаққа дайындау үшін барлық кафедраларда курстар ұйымдастырылды[8].

7 мамырда Пауль Вальден университет кеңесінің төрағасы болып сайланды, ол бұл лауазымды 1919 жылдың 22 мамырына дейін атқарды, Риганы Балтық ландесверінің бөлімшелері басып алды[8].

Латвия Республикасында

өңдеу

Латвия жоғары мектебі 1919 жылы 28 қыркүйекте Қарлис Ұлманис үкіметі тұсында жұмысын қайта жаңартты.

Бастапқы кезең

өңдеу

Латвия жоғары мектебінің Конституциясын Сейм 16 наурызда бекітті және ресми «Valdības Vēstnesis» газетінде 1923 жылы 28 наурызда жарияланып, оған Латвия университеті (Latvijas Universitāte) деген атау берді[9]. Конституция университеттің еркіндігі мен өзін-өзі басқару принциптерін бекітті[9].

Университетте патшалық Ресейде білім алып, мойындалған білікті кадрлар жұмыс істей бастады, мысалы, Харьковтан лингвист Янис Эндзелинс келді[10]. Университетте оқыту латыш тілінде жүргізілді және ақылы болды[11].

ЛМУ

өңдеу

1940 жылы шілдеде Латвия КСРО-ға қосылғаннан кейін жаңа Кеңес үкіметі университеттің автономиялық мәртебесін жойып, оны Латвия мемлекеттік университеті етіп өзгертті. Оқу ақысы алынып тасталды.

1942 жылы фашистік оккупация кезінде университет Рига университеті (нем. Universität in Riga) атауын алды. Осы уақыт ішінде көптеген еврей мұғалімдері өлтірілді.

1944-1945 жылдары ЛУ оқытушыларының 60-65%-ы шегінген немістермен бірге Германия, Канада, АҚШ, Австралияға кетті.

1950 жылы медицина факультетінің негізінде Рига медициналық институты құрылды.

1958 жылы университеттен техникалық факультеттер бөлініп, оның негізінде Рига политехникалық институтының жұмысы қайта жанданды.

1958 жылдан 1990 жылға дейін университет Петр Стучка есімімен аталды. 1990 жылы 19 наурызда университет бұрынғы атауына оралды.

Тәуелсіздікті қалпына келтіргеннен кейін

өңдеу

1991 жылы 15 мамырда университеттің Конституциялық ассамблеясы екінші Конституцияны қабылдады, оны 18 қыркүйекте Латвия Республикасының Жоғарғы Кеңесі бекітті.

2014 жылы 2023 жылға дейін жоспарланған Торнякалнс қаласындағы жаңа ЛУ академиялық кампусының ғимараттарының құрылысы басталды. Жаратылыстану ғылымдары үйі, ғылым үйі, әдебиет үйі, сервистік қонақүйлер, спорт инфрақұрылымы, технология орталығы болады деп жоспарланған болатын.

Латвия университетінің академиялық кітапханасы

өңдеу

Латвия университетінің ең көне оқу орны — 1524 жылы Күмбез мектебінде негізі қаланған Академиялық кітапхана (Bibliotheca Rigensis). Бұл Еуропадағы ең көне кітапханалардың бірі. 2009 жылы Ғылым академиясынан университетке ауысқан, бұған дейін университетке тек өзінің жеке кітапханасы қызмет көрсеткен.

Латвия университетінің ізашары 1862 жылы құрылған Рига политехникалық университеті болды, ол 1896 жылы институтқа айналды[1]. Ол үшін 1909 жылы профессор Отто Хоффманның жобасы бойынша Архитектуралық көше бойында қанаты бар ғимарат салынды.

Атаулар

өңдеу
  • Латвия жоғары мектебі (1919–1923);
  • Латвия университеті (1923–1940);
  • Латвия мемлекеттік университеті (1940–1941, 1944–1958);
  • Рига университеті (1942–1944);
  • П.Стучки атындағы Латвия мемлекеттік университеті (1958–1990);
  • Латвия университеті (1990 жылдан бастап).

Ректорлар

өңдеу
  • Индрикис Муйжниекс;
  • Марцис Аузиньш;
  • Ивар Лацис;
  • Юрис Закис;
  • Висварис Миллерс;
  • Валентин Штайнберг;
  • Янис Юргенс;
  • Матвей Кадекс;
  • Мартиньш Приманис;
  • Янис Юргенс;
  • Янис Пашкевич;
  • Мартиньш Приманис;
  • Юлий Аушкапс;
  • Мартиньш Биманис;
  • Мартиньш Зиле;
  • Август Тентелис;
  • Янис Рубертс;
  • Эйджен Лаубе;
  • Эрнест Фелсбергс;
  • Пауль Вальден.

Факультеттер

өңдеу
  1. Биологиялық;
  2. Есептеу техникасы;
  3. Экономика және менеджмент;
  4. Физиктер мен математиктер;
  5. География және жер туралы ғылымдар;
  6. Тарих және философия;
  7. Гуманитарлық ғылымдар;
  8. Заң;
  9. Химиялық;
  10. Медициналық;
  11. Педагогика, психология және өнер;
  12. Әлеуметтік ғылымдар;
  13. Теологиялық.

Институттар

өңдеу
  • Астрономия институты (онда Балдон обсерваториясы бар);
  • Атом физикасы және спектроскопия институты;
  • Биология институты;
  • Қатты дене физикасы институты;
  • Эксперименттік және клиникалық медицина институты;
  • Математика және информатика институты;
  • Философия және әлеуметтану институты;
  • физика институты;
  • Геодезия және геоинформатика институты;
  • Білім беруді зерттеу институты;
  • Химиялық физика институты;
  • Латыш тілі институты;
  • Латвия тарихы институты;
  • Әдебиет, өнер және фольклор институты;
  • Микробиология және биотехнология институты;
  • Полимерлер механикасы институты;
  • Кардиология институты;
  • Азиялық зерттеулер институты;
  • Педагогика ғылыми институты;
  • Әлеуметтік және саяси зерттеулер институты[12].

Халықаралық ынтымақтастық

өңдеу

Латвия университеті халықаралық сәйкестендіруге жәрдемдесу және өзінің жақсы беделін нығайту мақсатында халықаралық ынтымақтастықты дамытуға үлкен көңіл бөледі. Интернационалдандыру процестері келесі салаларда жүреді:

  • екіжақты ынтымақтастық келісімдері (37 елдегі 104 университетпен);
  • халықаралық ұйымдарға мүшелік;
  • халықаралық білім беру және ғылыми бағдарламалар мен жобаларға қатысу;
  • студенттер мен оқытушылардың алмасуы (статистикалық мәліметтермен алмасу);
  • факультетте, институтта, кафедрада және жеке деңгейде халықаралық ынтымақтастық.

ЕУҚ (Еуропалық университеттер қауымдастығы), ЕАУЖ (еуропалық астаналардағы университеттер желісі), BSRUN мүшесі. Екіжақты серіктестік келісімдері мен еуропалық бағдарламалар аясында университеттің белсенді қатысуы ERASMUS бағдарламасы аясындағы ынтымақтастықтың кең өріс алуына ықпал етті. Соңғы 5 жылда еуропалық серіктес университеттермен келісімдер саны айтарлықтай өсті. Қазіргі уақытта Латвия университеті Еуропаның 30 еліндегі 235 мекемемен 350-ден астам келісімге қол қойды[13].

Дереккөздер

өңдеу
  1. ↑ a b Я.Юргенс. https://dspace.lu.lv/dspace/handle/7/31803 — Рига: Латвийское государственное издательство, 1959. — С. 3. — 455 с.
  2. ↑ https://www.topuniversities.com/university-rankings/eeca-rankings/2019 // topuniversities. — 2019.
  3. ↑ Par jauno Latvijas Universitātes rektoru ievēlēts Gundars Bērziņš  (латыш.). Latvijas Universitāte (1 наурыз 2024). Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 наурыз 2024. Тексерілді, 4 наурыз 2024.
  4. ↑ https://old.bigenc.ru/education/text/2937900 9 июля 2021] // Лас-Тунас — Ломонос. — М. : Большая российская энциклопедия, 2010. — С. 9. [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 17). — ISBN 978-5-85270-350-7.
  5. ↑ a b c ЛАТВИЙСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ  (орыс.). Baltic Center (13 февраля 2017). Басты дереккөзінен мұрағатталған 25 маусым 2021.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 маусым 2021.
  6. ↑ www.unisvit.com:: Латвийский университет. www.unisvit.com. Басты дереккөзінен мұрағатталған 2 қараша 2019.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 26 маусым 2021.
  7. ↑ Латвийский университет - Большая Советская энциклопедия - Что значит, описание, фото, толкование, определение  (орыс.). Магия слов. Басты дереккөзінен мұрағатталған 9 шілде 2021.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 маусым 2021.
  8. ↑ a b c Зане Розите Padomju Latvijas augstskola  (латыш.). enciklopedija.lv. Латвийская энциклопедия (2 маусым 2021). Басты дереккөзінен мұрағатталған 26 маусым 2021.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 26 маусым 2021.
  9. ↑ a b Кристине Яриновска Augstskolas autonomijas anatomija: brīvā Latvijā brīva Universitāte  (латыш.). nra.lv (19 тамыз 2019). Басты дереккөзінен мұрағатталған 26 ақпан 2021.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 9 қазан 2020.
  10. ↑ Гунта Страутмане. XX век: прожитое и пережитое. История жизни историка, профессора Петра Крупникова, рассказанная им самим. — Москва: Litres, 2018. — ISBN 9785041273538.
  11. ↑ Цоя, Сергей. Русский институт университетских знаний: страницы истории / Мазур, Сергей. — Издание общества Seminarium Hortus Humanitatis, альманах. — Рига, 2016. — Т. XLIV. — С. 10. — 200 с.
  12. ↑ http://www.lu.lv/par/strukt/instituti-un-agenturas/
  13. ↑ International cooperation. Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 мамыр 2011.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 15 мамыр 2011.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Латвия_университеті&oldid=3411219» бетінен алынған