Логикалық бағыт

Логикалық бағыт (тіл біліміндегі) — тілді ойлауға және логика мен философиядағы әр түрлі ағымдар мен концепцияларға қатысты зерттейтін көзқарастар жиынтығы. Бұл бағыт 19 ғ. 60—80 жылдарында дамыған. Оның басты өкілдері К. Беккер, Ф. И. Буслаев т. б. Оған тән сипаттар: 1) тілдің танымдық проблемаларын қарастыру; 2) тілдің ұлттық ерекшеліктерінен гөрі жалпыға ортақ қасиеттерін анықтауға мән беру; 3) тілді талдаудың біртұтас принциптерін жасау; 4) диахрондық талдаудан гөрі синхрондық талдауға мән беру; 5) синтаксис (сөйлем теориясы) пен семантикаға ерекше мән беру; 6) тіл категорияларын анықтап жүйелеуде олардың қызметтік, мазмұндық жағына көңіл бөлу; 7) грамматикалық категорияларды логикалық жалпы категориялар тұрғысынан анықтау (сөзді — ұғыммен, сөйлемді — пікірмен, құрмалас сөйлемді — ой тұжырымдарымен байланыстыру). Тілді логикалық тұрғыдан қарастыру б.з.д. 5 -1 ғғ. грек философтарына, орта ғасырлардағы батыс еуропалық схоластикалық ғылымға және 19 ғ. соңы мен 20 ғ.-дағы бірқатар басқа мектептер мен ағымдарға тән. Тіл білімінің логикамен байланысы ежелден белгілі. Стдиктер енгізген "логика" термині ойдың сөзбен берілуі деген ұғымды білдіреді. Грек философтарының пікірінше, тіл арқылы көрінетін ақыл-оймен дүние болмысын түсінуге болады: атау (сөз) өзі атаған заттың мәнін білдіретіні сияқты, тілдің құрылымы ойдың құрылымын білдіреді, сол себепті пайымдау теориясы шындық болмысты көрсете алатын сөйлемге негізделеді деген болжамдар жасалды. 5-14 ғғ. схоластикалық ғылым грек-рим дәстүрін жалғастырып, логика мен грамматиканын арасын айырмады. 17 ғ. мен 19 ғ. 1-жартысында рационализмнің философиялық теориясы басым болып тұрғанда, ойлау мен сөйлеудің теңдестігіне негізделіп жалпыға бірдей грамматикалар жасау идеясы күшейе бастады. Соның көрнекті үлгісі ретінде 1660 жылы француз ғалымдары А. Арно, К. Лансло жасаған "Пор-Рояль грамматикасы" пайда болды. Дегенмен, 19 ғ. өзінде-ақ логикалық категориялардың грамматикалық категорияларға сәйкеспейтіндігі көрсетіле бастады. Тіл біліміндегі психологиялық бағыттың өкілдері грамматиканын логикаға негізделуін қайта қарастыруды ұсынды. Соның нәтижесінде К. Ф. Беккердің атақты "Тіл организмі" деген еңбегі шықты. Логикалық бағыттың осал жағы: 1) логика категориясы түгелдей тілмен сәйкесе бермейді; 2) тіл формаларының бәрі бірдей логикалық мазмұнға ие емес; 3) сөйлем мүшелерінің логикалық және грамматикалық мөлшері бірдей емес, мәселен, бастауыш пен баяндауыштың логикалық және грамматикалық көлемі әр түрлі; 4) логикалық принциптер тіл формаларын топтастыруға жарамсыз т. б. Логикалық-философиялық бағыттар 19 ғ. 60—80 жж. теориялық тіл білімінің дамуына әсер етпей қойған жоқ, оның зерттеу аясын кеңейтті, талдау әдістерін, қолданылатын ұғымдар жүйесін, мета тілді толықтырды. Тіл білімінде табиғи тілді логикалық тұрғыда талдайтын және тілдік коммуникацияның логикалық мәселесін қарастыратын бағыттар пайда болды. Соңғысы әлеуметтік және психологиялық тіл білімдерімен жақындасып, қарапайым тіл философиясымен бірігіп кетті.