Люшер әдістемесі

Люшердің түстік əдістемесі – швейцариялық психотерапевт Макс Люшер 1949 жылы әзірлеген психологиялық әдіс. Люшердің түсті диагностикасы адамның психофизиологиялық жағдайын, оның стресстік қарсылығын, белсенділігі мен коммуникативті қабілеттерін өлшеуге мүмкіндік береді. Люшер тесті өзінің құрылымы бойынша Пфистердің түсті пирамидасының тестін(1951) еске салады, сондай-ақ Фрилинг тестімен ұқсастығы бар.

Қолдануы

Тест тұлғаның терең мәселелерін, реакция типін, қоршаған ортаға бейімделу деңгейін, мінезінің өткір жақтарын және клиникалық көрінісін анықтауға арналған. Бұл әдісті қолдану тәжірибе саласындағы психологтарға, әсіресе, дәрігерлік және педагогика мамандықтарына кадрлерді іріктеуде, жанұялық кеңес беруде, дифференциалды психологияда, психологиялық жекелілік өлшемдегі коррекция мен психотерапияда т.б. жағдайларда қолдану ұсынылады.

Түрлері

Люшер тестісінің екі түрлі нұсқауы бар: толық және қысқа. Толық зерттеуге арналған 73 түрлі түсті кесте жəне 8 түсті қысқа тест түрі бар. Алғашқысы психо-диагностикалық зертеулерде тек бір зерттеу əдісі ретінде толықтай зерттеуге қолданылады. Бірақ та алынған ақпарат зерттеуге кеткен уақыт пен күш-жігерге қарамастан аз болады. Ал 8 түсті тест қолданғанда ыңғайлы, əрі нəтижесі де сенімді.

Тест өткізу нұсқаулығы

Зерттеу келесі кезеңдер бойынша өтеді: Зерттелуші берілген 8 түстерден сол уақытта көбірек ұнайтын түстерді таңдау керек. Тұлға түстермен карточкаларды алдына қойғанда ашық бір тонды фон болу керек және бөлменің ішіне жарық біркелкі түсуі керек. Карталар 2 сантиметрге тең арақашықты сақтау тиіс. Таңдалған түс қатардан алынады. Түстердің реттік саны солдан оңға қарай бағытталады, төмендегідей болады: 1-көк; 2-жасыл; 3-қызыл; 4-сары; 5-күлгін; 6-қоңыр; 7-қара; 0-cұр. Алғашқы екі таңдалған түс “ Күшті қалаған” түс болып саналады да “+” деп белгіленеді. Бірінші таңдалған түс негізгі əрекеттену əдісі, ал екіншісі зерттелушінің мақсатын көрсетеді. 3-4 ретте таңдалған түстер қатары «*» таңбасымен белгіленеді. Бұндағы таңдалған түстер «сол ситуациядағы заттардың шынайы орналасуын» және «әрекеттің бейнесін» көрсетеді. 5-6 позициядағы түстердің таңдалуы «селқостықты» аңғартса, «=» тең белгісімен кодталады. Тұлғаның 5-6 позициядағы таңдаған түстері сол кездегі қажет емес резервке бағыттайды, тұлғаның әрекетсіз индифферентті зонасын көрсетеді. Жағымсыз түстер (7,8) “-“ белгісімен белгіленіп, жауапсыз қалған қажеттіліктерді көрсетеді.

Түстер сипаттамасы

Түстер негізгі (көк, жасыл, қызыл, сары) жəне қосымша (қара, сұр, күлгін, қоңыр) болып бөлінеді. Макс Люшердің түсті әдісі бойынша осы түстер маңызды психологиялық қажеттіліктердің символдары болып табылады.

• Сұр(0). Айырушы, алшақтатушы міндеттерден босатушы, сыртқы себеп пен əсерлерді жасырушы. Оның алғашқа позицияда орналасуы компенсациялаушы болып саналады. Ал соңғы орында болса зерттелуші жауапкершілікті сезінетінін білдіреді. Сұр түс екінші жəне үшінші орында болса зерттелуші мінез-құлқында конфликтіні білдіреді.

• Көк(1).Сабырлылық, сезімталдық, жарақаттанғыштық, сензитивтілік, сенімділік, өзін құрбан ету, адалдық анық байқалады. Оның соңғы орында орналасуы эмоциялық қатынастың қанағаттандырылмауын білдіреді.

• Жасыл(2). Өзіндігін танытудағы қажеттілік. Тұлға бойындағы қысымды, талпыну, мақсатқа ұмтылушылықты, өзгерістерге қарсы тұру, көзқарасының тұрақтылығы. Сары түспен қатар қолданылуы бостандыққа деген ұмтылысты білдіреді. Екінші-үшінші позициядағы түстер емес, өзге түстердің ретінде таңдалса тұлға бойындағы қысымды айқындайды. Өмір ситуациясында адамдарды қоршаған ортасының түсімен тікелей байланыстырады: өсімдіктердің, ағаштардың, гүлдердің т. б. Ол обьектілер қоршаған орта болып табылатындықтан қорғанысты білдіреді. Темпераменттердің ішінде меланхоликтердің сүйікті түсі болып табылады.

• Қызыл (3). «Әрекет ету», «жетістікке жету». Тұлғаның энергиясын жұмсаудағы физиологиялық күйі, спортқа, жеңіске, эротикаға т.б. деген ерігі, қалауы. Бұл әдістемені жүргізу барысында бұл түсті қаламау физиологиялық және жүйкелік жұқару, тозу, сексуалды қызығушылықтың төмен болуын аңғартады. Таңдалған түстердің алдыңғы қатарында болуы көшбасшылыққа деген ұмтылыс, тұлға бойындағы шығармашылық бастау т.б. байқатады. Алғашқы үш түс қатарында болмаса эмоционалды - вегетативті қысымды көрсетеді. Өмірлік жағдайда ертедегі ер адамдардың аң аулау үрдісімен тікелей байланыстырады, яғни отбасын асырау үшін аңды аулауда белсенділікті байқату, сондай-ақ адамның сексуалды қозу зоналары да осы түспен байланыстырылады. Бұл түс сангвиниктердің түсі болып табылады.

• Сары](4). Алға ұмтылу, үміттену қажеттілігі, релаксацияны білдіреді. Сары түсті таңдау үлкен бақытқа деген үзілмес үміт, болашаққа ұмтылыс, жаңаға ұмтылу т.б. Тұлға бойындағы жағымсыз күйлерде ол шыдамсыздықты, мазасыздануды, көре алмауды білдіреді. Сары түсін қаламау (6,7,8 орын) көңілдің қалуы, адам үмітінің орындалмай қалуын аңғартады. Жасыл түспен қатар қолданылуы үлкен әлеуметтік статусқа ұмтылуды байқатады. 2,3,4,5 реттегі түстерден басқаларда тұлға бойындағы қысымды білдіреді. Өмір жағдайында қараңғы түннен соң шығатын күн элементімен байланыстырылады. Аспанды жарыққа толтыру, адам бойында белсенділікті оятуға шақырады. Бұл холерик типтес индивидтердің жиі қалайтын түсі болып табылады. Жалпы жоғарыда қарастырылған түстер тепе-теңдік тұлғада алдыңғы қатарда болулары қажет.

• Күлгін (5). Жақындық сезімі, сиқырлау, арбау, өзгелерді таң қалдыруға деген ұмтылыс, жетістікке деген қабілеттілік, шындыққа сай емес тілек жəне жауапкершілікті сезінбеу. Бұл түсті көбіне жеткіншектер мен аяғы ауыр əйелдер таңдайды.

• Қоңыр(6). Алдыңғы қатарда болса физикалық дискомфортты байқатады. Әсіресе, тұлғаның ауыру, науқастануы кезінде жиі алдыңғы қатарда таңдалады. Өз жанұясын жоғалтқандарда бұл түсті таңдау байқалады. 8 позицияда болса қажеттілікті терістеу, яғни ол босаңсуда, физиологиялық қанағаттануда өз қажеттіліктерін терістеу болып табылады.

• Қара (7.) Экстремалды жүріс-тұрыс, көп жағдайды қаламау, яғни «жоқ» ұғымымен сәйкес келеді. Өзге түстердің таңдалуына да әсерін тигізеді. Бірінші орында таңдалса, адам өмір оқиғаларына қарсы келу, ойланбай әрекет етуді байқатады.