Молибден

Молибден (лат. Molybdaenum; Мо) — элементтердің периодтық жүйесінің VІ тобындағы химиялық элемент, ат. н. 42, ат. м. 95,94. Табиғатта тұрақты 7 изотопы (массалық сандары 92, 94 – 98, 100) бар. Оның оксидін 1778 жылы К.В. Шееле (1742 – 1786) ашты, ал 1781 жылы П. Гельем молибден металлын ашты. Массалары бойынша Жер қыртысындағы мөлшері 10–4%. Негізгі минералдары: молибденит, повеллит және молибдит. Молибден ашық сары түсті металл, тығыздығы 10,2 г/см3, балқу температурасы 2620ӘС, қайнау температурасы 4600ӘС.

42 Ниобий ← Молибден → Технеций Cr ↑ Mo ↓ W Периодическая система элементов 42Mo
Жай заттың сыртқы бейнесі
Күміс-ақ түсті жылтыр металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Молибден, 42
Топ типі	Ауыр металдар
Топ, период, блок	6, 5, d
Атомдық масса (молярлық масса)	95.95(1) м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Kr] 4d5 5s1
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 13, 1
Атом радиусы	139 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	154±5 пм
Ион радиусы	(+6e) 62 (+4e) 70 пм
Электртерістілігі	2,16 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	−0,2
Тотығу дәрежелері	−4, −2, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6
Иондалу энергиясы	1-ші: 684.3 кДж/моль (эВ) 2-ші: 1560 кДж/моль (эВ) 3-ші: 2618 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	10,22 г/см³
Балқу температурасы	2623 °C
Қайнау температурасы	4885°C
Балқу жылуы	28 кДж/моль
Булану жылуы	~590 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	23,93 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	9,4 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 2742 2994 3312 3707 4212 4879
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	кубтық көлемдік орталықтанған
Тор параметрлері	3,147 Å
Дебай температурасы	450 K
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) 138 Вт/(м·К)
Юнг модульі	329 ГПа
Жылжу модульі	126 ГПа
Пуассон коэффициенті	0.31
Моос қаттылығы	5.5
Виккерс қаттылығы	1400–2740 МПа
Бринеллий қаттылығы	1370–2500 МПа
CAS нөмірі	7439-98-7

Молибден Мо

Тотығу дәрежелері +2-ден +6-ға дейін. Ауада, қалыпты температурада тұрақты. Сутек, тұз, күкірт қышқылдары және сілтілермен әрекеттеспейді. 250 – 300ӘС-та F₂-мен, 1500ӘС-тан жоғары N₂-мен, 1000 – 1200ӘС-та С, СО және көмірсутектермен, 250ӘС-тан жоғары Сl₂-мен, 450ӘС-та S-пен әрекеттеседі. 600ӘС-тан жоғары температурада тотығады. 80 – 100ӘС-та тұз қышқылының әсерінен баяу коррозияға ұшырайды.

Молибден болатты легирлеуде; авиацада ракеталар мен атомдық техникада қызуға төзімді балқымалардың негізі; электрлік вакуумдық қондырғылардың бөлшектерін және күйдіргіш шамдардың сымын жасауда қолданылады.

Шығу тарихы

1778 жылы швед химигі Карл Шееле ашқан, молибдий қышқылын күйдіру арқылы MoO3 алған. Оны алғаш рет металл күйінде П.Гжельм 1781 жылы оксидті көмірмен тотықсыздандыру арқылы алған: көміртегімен және молибден карбидімен ластанған молибденді алды. Таза молибденді 1817 жылы Я.Берцелиус оксидті сутегімен тотықсыздандыру арқылы алған.

Бұл атау ежелгі грек тілінен шыққан. μόλυβδος «қорғасын» дегенді білдіреді. Ол молибден оксиді алғаш бөлініп алынған минерал молибдениттің (MoS2) қорғасын жылтырлығымен (PbS) сыртқы ұқсастығына байланысты берілген. 18 ғасырға дейін молибденит қорғасын жылтырлығына байланысты графиттен ерекшеленбеді; бұл минералдар жалпы түрде «молибден» деп аталды.