Уикипедия

Фетхуллаһ Гүлен

түрік жазушысы, ойшылы, ислам уағызшысы, ғалымы және қоғам қайраткері; «Қызмет» қозғалысының негізін қалаушы
(Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен бетінен бағытталды)

Фетхуллаһ Гүлен (түр. Fethullah Gülen; 27 сәуір 1941[1][2][3], Ерзурум — 20 қазан 2024[4][5], Пенсильвания) — түрік діни мұсылман ғұлама, ойшылы, жазушы, уағыз авторы және ислам ғалымы. «Қызмет» қоғам қозғалысының негізін қалаушы[1]. Жазушылар мен тілшілердің фондының құрметті президенті.

Фетхуллаһ Гүлен
түр. Fethullah Gülen

Гүлен 2016 жылы
Жалпы мағлұмат
Лақап аты

Қожа-эфенди (түр. Hoca effendi)

Туған күні

27 сәуір 1941 (1941-04-27)

Туған жері

Пасинлер, Ерзурум, Түркия

Қайтыс болған күні

20 қазан 2024 (2024-10-20) (83 жас)

Қайтыс болған жері

Пенсильвания, АҚШ

Шығармашылығы
Шығармалардың тілі

түрікше

Мектеп/дәстүр

ханафи мазһабы

Бағыты

сопылық

Негізгі қызығушылығы

дағуат, сопылық, ислам философиясы

Негізгі пікірі

ағартушылық, анадолалық сопылық

Қолтаңбасы

Қолтаңбасы

fgulen.com

Қазіргі күні ол өз еркімен Сэйлорсбург қаласында, Пенсильвания штатында тұрып жатыр. Европада көбінесе Монако мен Монте-Карлода тоқтайды[2][3][6]. 2008 жылы Гүлен Prospect және Foreign Policy журналдары жобасының сайтындағы сауалнама нәтижелері бойынша әлемдегі ең ықпалды ойшылдардың тізімін басқарды. 2009 жылы ол 500 ең ықпалды мұсылмандар тізіміне кірген (2013 жылдың нәтижесі бойынша — 11 орында). 2013 жылы ол Time журналының «әлемдегі ең ықпалды адам» (71 орын) және Foreign Policy журналының «әлемдегі ең ықпалды 500 адам» тізіміне кірген (11 орын)[7][8][9].

Гүлен жаңа ұрпақтың этикалық тәрбиесіне баса назар аударады[10]. Түркиядағы диалог процесін бастаған Гүлен оны халықаралық деңгейде жалғастырды [11]. Гүлен көппартиялы жүйені жақтайды [12].

Оны өте жиі «әлемдегі мұсылман қайраткерлерінің ең ықпалдыларының бірі» деп атайды[12].

Өмірбаяны

өңдеу

Фетхуллаһ Гүлен 1941 жылдың (кейбір деректерде 1938) 27 сәуірінде Ерзурум қаласындағы Қорыжық ауылында ауылдық имам және діни қайраткер Рамиз Гүлен[13] және оның әйелі Рәфиға отбасында сегіз баланың (бес ұл және екі қыз бала) ішінен бесіншісі болып дүниеге келген. Гүленнің балалық шағы мұсылман уағызшылар және ғұламалар арасында өткен: ол медреселерде діни білім, және әкесінен араб тілі бойынша сабақ алған. Гүлен өзінің туған ауылында негізгі білім алды, бірақ отбасымен бірге көшкеннен кейін классикалық исламдық білім алуға (сол кезде бейресми) назар аударуды шешті[13]. Ең алғашқы уағызын Фетхуллаһ 14 жасында айтты.

Ресми имам және уағыздаушы болып жұмыс істеген Гүлен 1981 жылы зейнетке шықты. 1988–1991 жылдары ол Түркияның танымал мешіттерінде бірқатар уағыздар берді. 1994 жылы ол жазушылар мен журналистер қорын құруға қатысып, оған қордың құрметті президенті атағы берілді.[13]

1999 жылы АҚШ-қа емделуге кетіп, Түркияға оралмады. Осы уақыт ішінде Түркияда оған қарсы басталған (2000) және жабылған (2008) қылмыс құрамының болмауына байланысты айыптау процесі болды[14][15][16]. Ол жүрек операциясынан және қант диабеті мен басқа да ауруларға байланысты көптеген операциялардан аман қалды. Гүленнің өзі Түркияға оралғысы келетінін, бірақ саяси арандатулар мен тұрақсыздықтан қорқатынын айтты.[17]

2013 жылдың аяғындағы сыбайлас жемқорлық жанжалы төңкеріс жасады деп айыпталған Режеп Тайып Ердоған мен Гүлен арасындағы қарым-қатынасты ушықтырды. 2014 жылдың 19 желтоқсанында Ыстанбул соты Гүленді қамауға алуға санкция берді. Прокурор Хасан Йылмаз сонымен бірге Түркияның Әділет министрлігіне Гүленді Интерполдың «Қызыл бюллетеніне» қосуға құжаттар дайындау туралы өтініш білдірді (халықаралық іздеу жарияланған қылмыскерлерді қамауға алу туралы бұйрық).[18] Интерпол Гүленді іздеу туралы шешім қабылдаған жоқ. Фетхуллаһ Гүлен 2024 жылы 21 қазанда Пенсильванияда қайтыс болды.

Теология

өңдеу

Фетхуллаһ Гүлен жаңа теология ұсынбай, керісінше, өзінің уағыздарында және кітаптарында бәрімен мойындалған классикалық дереккөздерге сүйенген. Оның исламның түсінігі — дәстүрлі, консервативтік және бәрімен мойындалған[19][20]. Фетхуллаһ Гүлен өзі ешқандай тариқаттың мүшесі болмаса да сопылық дәстүрді жақсы біледі және құрметтейді. Ол мұсылмандарға тарикатқа (сопылық бұйрыққа) кірудің қажеті жоқ деп үйретеді, бірақ сопылық — бұл исламның ішкі өлшемі, оны ешқашан сырттан бөлуге болмайды деп ойлайды.[21]

Оның ілімі қалыпты Исламның басқа жалпы қабылданған ағымдарынан Құранның белгілі бір аяттарын түсіндіруден туындайтын екі нәрсені ажыратады. Бірінші — ол мұсылман қоғам әлемдегі барлық адамдардың, қоғам және халықтың жалпы игілігі үшін[22] — барлық мұсылман және мұсылман емес адамдарға[11] қызмет (hizmet etmek)[23] ету. «Қызмет» — Гүленнің идеяларымен рухтандырылған халықаралық қоғамдық қозғалыс. Адамдарға қызмет ету туралы ілім Түркияда, Орталық Азияда және әлемнің басқа бөліктерінде көптеген қолдаушыларды қызықтырды.[24]

Екінші — ол мұсылман қоғам басқа сенім өкілдерімен конфессиялық диалог жасау керек екенін үйретеді, ең болмағанда Әһл әл-Китаб (христиандар, яһудилер) адамдарымен.[11]

Ғылым және білім беру

өңдеу

Өзінің уағыздарында Гүлен физиканы, математиканы, химияны зерттеу — Құдайға табынушылық ету деп өте жиі айтқан[14]. Түркияда «Гүлен мектептері» ең үздік болып саналады: қымбат тұратын жабдықтар, жыныстарға тең қарау, ағылшын тіліне бірінші сыныптардан бастап үйрету.[14] Алайда, мұндай мектептердің бұрынғы мұғалімдерінің айтуынша, әйел мұғалімдерге әкімшілік өкілеттіктер берілмейді, автономиялары шектеулі және алтыншы сынып оқушыларынан бастап, түскі үзіліс кезінде ер адамдар мен студенттерден бөлек тұрады деген сын бар.[25]

Шығарылымдары

өңдеу

Шығарылымдарын оқуға тиым салынуы

өңдеу

Қазақстанда

өңдеу

2016 жылдың шілдесінен бастап Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы шешімі бойынша Фетхуллаһ Гүленнің кітаптарын оқуға тиым салынған.[26]

Ресейде

өңдеу

Орынбор қаласының Ленин аудандық сотының шешімі мен анықтамасына сәйкес Гүленнің «Ғасырлар бойы туындаған күмәндар» (I том), «Жолдағы өлшемдер немесе шамдар», «Мұхаммед Пайғамбар — адамзат баласының тәжі» (I және II том) және «Өмір мен ислам діні» кітаптары экстремистік материалдардың Федералды тізіміне енген[27].

Сондай-ақ

өңдеу

Әдебиеттер

өңдеу
Гүлен және қозғалыс туралы
  • Abdullah Aymaz, Diyalog Adımları, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları 2003 ISBN 9756714212
  • Ahmet Taşgetiren, Bir Gönül İnsanı, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN 9756714263
  • Ali Bulaç, Din - Kent ve Cemaat Fethullah Gülen Örneği, Ufuk Kitapları, 2008 ISBN 978-975-606-558-7
  • Ali Ünal, Advocate of Dialogue: Fethullah Gulen, Fountain Pub.,New Jersey, 2000 ISBN 9780970437013
  • Clare Lopez, The Gulen Movement: Turkey's Islamist Supremacist Cult and its Contributions to the Civilization Jihad, Civilization Jihad Reader Series, Washington DC: Center for Security Policy, 2015
  • Doğu Ergil, 100 Soruda Fethullah Gülen ve Hareketi’’, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010
  • Prof. Dr. Faruk Beşer, Fethullah Gülen Hoca Efendinin Fıkıhını Anlamak,
  • Faruk Mercan, Fethullah Gülen'in Sıradışı Hayatı: ABD'de Geçirdiği Dokuz Yılın Hikayesi, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2008 ISBN 9789759919221
  • Fehmi Koru, Yerli ve Özgün: Nobellik Bir Öykü, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN 9756714255
  • Ferhat Barış, Maskeli Balon Medyatik Bir İnfazın Anatomisi, Timaş Yayınları, 1999 ISBN 975-362-506-5
  • Küresel Barışa Doğru (Kozadan Kelebeğe 3), Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2002 ISBN
  • Hanefi Avcı, Haliç'te Yaşayan Simonlar: Dün Devlet Bugün Cemaat ,ISBN 9752870758
  • Helen Rose Ebaugh, Gülen Hareketi, Doğan Kitap, İstanbul, 2002 ISBN 9786051118857
  • Hikmet Çetinkaya, Din Baronunun kazları, Günizi yayıncılık, ISBN 9-758731-66-1
  • Hikmet Çetinkaya, Fethullah Gülen'in 40 yıllık serüveni, Günizi yayıncılık, ISBN 9-758731-29-7
  • Hulki Cevizoğlu, Fethullah Gülen Hareketinin Perde Arkası 35 Yıllık Yol Arkadaşı Nurettin Veren Anlatıyor.
  • Hüseyin Gülerce, İslam 'ın Gülen Yüzü, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN 9756714247
  • İ. Adil Sönmez, Fethullah Gülen Gerçeği: Hukuki Gerçekler Işığında Hoşgörü ve Uzlaşma Aksiyonu Hakkında Bir İnceleme Kaynak Yayınları, 1998 ISBN 975-738-854-8
  • Prof. Dr. İbrahim Canan, Fethullah Gülen'in Sünnet Anlayışı, Ufuk Yayınları, 2007 ISBN 9756065488
  • İsmail Ünal, Fethullah Gülen'le Amerika'da Bir Ay, Nil Yayınları, 2001 ISBN 9757402842
  • John L. Esposito, M. Hakan Yavuz, Turkish Islam and the Secular State: The Gülen Movement Syracuse University Press, Syracuse, New York, 2003 ISBN 0815630158—Çeviri: Laik Devlet ve Fethullah Gülen Hareketi Çeviren: İbrahim Kapaklıkaya, Gelenek Yayınları, 2005 ISBN 9758861875
  • Joshua. D. Hendrick, Gülen: The Ambiguous Politics of Market Islam in Turkey and the World, NYU Press, Ağustos 2013, 978-0814770986
  • M. Emin Değer, Bir Cumhuriyet Düşmanının Portesi ya da Fethullah Gülen Hocaefendinin derin misyonu, ISBN 975-6747-31-5
  • Mehmet Akar, Gül Adam, Timaş Yayınları, İstanbul, 2001 ISBN 975362591X
  • Merdan Yanardağ, Türkiye Nasıl Kuşatıldı?/Fethullah Gülen Hareketinin Perde Arkası, ISBN 9944490008
  • Editör: Mustafa Armağan, Diyaloğa Adanmış Hayat: Aydınların Kaleminden Fethullah Gülen (Kozadan Kelebeğe 2),Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2002 ISBN 9756714107
  • Editör: Mustafa Armağan, Medya Aynasında Fethullah Gülen (Kozadan Kelebeğe) Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 1999 ISBN 9759432609
  • Mustafa Yıldırım, Meczup Yaratmak, ISBN 9-756047-05-4
  • Necip Hablemitoğlu, Köstebek, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 975677494-0
  • Nuh Gönültaş, Gurbet Lahikası, Samanyolu Yayıncılık, İstanbul, 2008 ISBN 9789758894758
  • Nurettin Veren, Kuşatma / ABD'nin Truva Atı Fethullah Gülen Harekâtı, ISBN 9944-490-13-9
  • Robert A. Hunt, Muslim citizens of the globalized world: contributions of the Gülen movement, The Light Inc, New Jersey, 2007 ISBN 9781597840736—Çeviri: Küresel Barışa Katkılarıyla Gülen Hareketi, Ufuk Yayınları, 2007 ISBN 9756065501
  • Selçuk Camcı, Kudret Ünal, Fethullah Gülen'in Konuşma ve Yazılarında Hoşgörü ve Diyalog İklimi, Merkür Yayıncılık, 1999 ISBN 975-690-601-4
  • Selçuk Camcı, Dr. Kudret Ünal, Hoşgörü Ve Diyalog İklimi / F. Gülen'in Konuşmalarında Ve Yazılarında, Merkür Yayınları, İzmir, 1999 ISBN 975-6906-01-4
  • Semih Tufan Gülaltay Fethullah Müslüman mı, İleri Yayınları, ISBN 9756288566
  • Şahin Alpay, Gülen'in Katkısı, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN 9756714298
  • Taha Akyol, Asya'daki Türkiye, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları 2004 ISBN 9756714271
  • Tuncay Opçin, Bavul: Askeri Vesayetten Sivil Otoriterliğe, Plane Tree Publishing, 2016
  • Vural Savaş, İrtica ve Bölücülüğe Karşı Militan Demokrasi, ISBN 9-754948-93-3
  • Yavuz Selim Demirağ, İmamların Öcü-Türk Silahlı Kuvvetleri'nde Cemaat Yapılanması, Kırmızı Kedi Yayınları Yayınları 2015 ISBN 9786059908931
Гүлен оқулары туралы
  • Bayram Balcı, Orta Asya'da İslam misyonerleri: Fethullah Gülen okulları, İletişim Yayınları, İstanbul, 2005, ISBN 9750503120
  • İlber Ortaylı, Toktamış Ateş ve Eser Karakaş, Barış Köprüleri Dünya'ya Açılan Türk Okulları 1, Ufuk Kitapları, 2005 ISBN 978-975-606-506-8

Дереккөздер

өңдеу
  1. ↑ a b Эдвард ЧЕСНОКОВ Вдохновитель переворота в Турции: агент ЦРУ и проповедник-миллиардер с бизнесом в России?  (орыс.) (17 июля 2016).
  2. ↑ a b Williams, Paul L. «A visit to the Pennsylvania fortress of „The World’s most Dangerous Islamist“»
  3. ↑ a b Stakelbeck, Eric «The Gülen Movement: A New Islamic World Order?»
  4. ↑ https://inbusiness.kz/kz/last/fethulla-gulen-aksh-ta-koz-zhumdy
  5. ↑ https://www.reuters.com/world/us/turkish-us-based-cleric-gulen-has-died-media-says-2024-10-21/
  6. ↑ Berlinski, Claire «Who Is Fethullah Gülen?» Мұрағатталған 16 тамыздың 2014 жылы.
  7. ↑ 100 Most Influential People for 2013 Мұрағатталған 19 сәуірдің 2013 жылы.
  8. ↑ Гюлен: основания для надежды. Журнал «Родина», № 5, 2009 год."
  9. ↑ the 500 most powerful people in the world Мұрағатталған 9 сәуірдің 2014 жылы.
  10. ↑ «Гюлен делает упор на этичекое воспитание» — профессор Рыбаков. Мұрағатталған 21 ақпанның 2014 жылы. Сайт Совета муфтиев России."
  11. ↑ a b c * Saritoprak, Z. and Griffith, S. Fethullah Gülen and the 'People of the Book': A Voice from Turkey for Interfaith Dialogue // The Muslim World, Vol. 95 No. 3, July 2005, p.337-338
  12. ↑ a b How far they have travelled. The Economist (6 March 2008). Тексерілді, 2 мамыр 2012.
  13. ↑ a b c "Личность в контексте истории: Фетхуллах Гюлен. // Islam News, 28.12.2013
  14. ↑ a b c U.S. charter schools tied to powerful Turkish imam. 60 Minutes. CBS News (13 мамыр 2012). Тексерілді, 14 мамыр 2012.
  15. ↑ WorldWide Religious News-Gulen acquitted of trying to overthrow secular government Мұрағатталған 15 қазанның 2007 жылы.
  16. ↑ Решение Верховного Суда Турецкой Республики № 2008/1328 от 05.05.2006 года.
  17. ↑ Түркия премьер-министрі Р. Т. Ердоғанның оралу ұсынысына Ф. Гүленнің видео-жауабы. 17.06.2012.
  18. ↑ Алена Палажченко Ыстанбул соты Гүленді қамауға алуға санкция берді (Суд Стамбула выдал ордер на арест богослова Гюлена). РИА Новости (19 желтоқсан 2014).
  19. ↑ Robert W. Hefner, Muhammad Qasim Zaman, Schooling Islam: the culture and politics of modern Muslim education. Princeton University Press, 2007. p. 162-3.
  20. ↑ Portrait of Fethullah Gülen, A Modern Turkish-Islamic Reformist
  21. ↑ Thomas Michel S.J., Sufism and Modernity in the Thought of Fethullah Gülen // The Muslim World, Vol. 95 No. 3, July 2005, p.345-5
  22. ↑ Berna Turam, Between Islam and the State: The Politics of Engagement. Stanford University Press, 2006.p. 61
  23. ↑ Mehmet Kalyoncu A Civilian Response to Ethno-Religious Conflict: The Gülen Movement in Southeast Turkey. Tughra Books, 2008, pp. 19-40
  24. ↑ Lester R. Kurtz, "Gulen’s Paradox: Combining Commitment and Tolerance, // Muslim World, Vol. 95, July 2005; 379—381.
  25. ↑ Spiegelman, Margaret What Scares Turkey's Women?. The Daily Beast. Тексерілді, 28 қараша 2012.
  26. ↑ Ислам діні- бейбітшілік діні.
  27. ↑ Федеральный список экстремистских материалов. «Минюст России» (24 тамыз 2017). Басты дереккөзінен мұрағатталған 24 тамыз 2017. Тексерілді, 24 тамыз 2017.

Сыртқы сілтемелер

өңдеу
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Фетхуллаһ Гүлен
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Фетхуллаһ_Гүлен&oldid=3394122» бетінен алынған