Николай Николаевич Пантусов

Пантусов Николай Николаевич (11.5.1849, Ресей, Херсон облысы Николаев қаласы – 7.6.1909, сонда) – шығыстанушы, этнограф. Санкт-Петербург университетінің шығыс тілдері факультетін бітірген соң (1871), Түркістан өлкесінде қызмет істеді. 1872 – 1908 ж. ол өлкеде әр түрлі әкімшілік қызметтер (Жетісу облысы әскери губернаторының кеңсе меңгерушісі, Жетісу облысы мен Құлжа ауданы бойынша оқу мекемелерінің меңгерушісі, Түркістан генерал-губернаторының айрықша тапсырмалар жөніндегі шенеунігі, т.б.) атқара жүріп, Қоқан жорығына қатысты. Пантусов әкімшілік қызметін ғылыми жұмыстарымен сабақтастыра жүргізіп, қазақ, өзбек, тараншы (ұйғыр), т.б. шығыс тілдерін үйренумен тыңғылықты шұғылданды. Оның ғылыми ізденісі негізінен Жетісудың тарих, археология, нумизматика, этнография, лингвистика мәселелері және шығыс қолжазбаларын зерттеу болды. Жетісуда христиан-несториан қабірлерін тауып, оны зерттеумен айналысты Пантусовтың есімі археологияда кеңінен мәлім болды. Ол Жетісудан, Шу алабынан, қырғыз жерінен мұндай қабірлердің бірнешеуін қазып, олардың басына қойылған құлпытастағы жазулар мен крест арқылы бұл өңірлерде 8 – 10 ғасырларда несториан бағытындағы христиандықтың болғандығын дәлелдеді. Осы еңбегі үшін ол императорлық археологиялық комиссиясының корр. мүшесі (1895) болып сайланды. Түркістан өлкесінен көптеген көне мұраларды (шығыс қолжазбаларын, көне түркі жазба тастарын, теңгелерді) жинап, Ресей мен Түркістан, Жетісу облысы музейлеріне өткізіп тұрды. Жетісу өлкесінен сирия-түркі жазуларын тауып, оқыды, Қоқан хандарының архивін алғашқылардың бірі болып зерттеді. Пантусов басқа да көптеген ғылыми еңбектер жариялаумен бірге Жетісу облысы халықтарының тарихы, археологиясы, этнографиясы, тілі, нумизматикасы жөнінде бірнеше еңбектер, әсіресе Жетісу, Құлжа өлкелеріндегі ұйғыр, қазақ халықтарының ауыз әдебиеті үлгілерін жинап, көптеген еңбектер жариялады. Ол орыс археологиялық қоғамының мүшесі, Мәскеу археологиялық қоғамының корр. мүшесі (1886), толық мүшесі (1889) болып сайланды. Тараншылардың өлең-жырларын жинап, жариялаудағы еңбегі үшін Пантусов орыс географиялық қоғамының кіші алтын медалімен марапатталған. Оның қазақ тілі мен фольклорына байланысты жазған

• “Материалы к изучению казак-киргизского наречия” (1899 – 1904)
• “Образцы киргизской литературы” (1909) еңбектерінің құндылығы жоғары.

Пантусов Николай Николаевич

Дереккөздер

• Самойлович А.Н., Хивинская сатира на казах-кирги-зов (посвящается памяти Н.Н. Пантусова), “Уч. зап. Восточного отделения Русского археологического общества”, т. 10, СПб., 1910
• Кононов А.Н., Биобиблиографический словарь отечественных тюркологов, М., 1974.