Нурулла мешіті

Нұрулла мешіті — ежелгі Сенный базарының орнында салынған діни ғимарат. Мешіт бірнеше есіммен белгілі — оны "Юнусовская", "Сенная" және "Седьмая соборная"деп атайды.

Нұрулла Мешіті
(тат. Нурулла мәчете)
Ел	Ресей, Татарстан
Қала	Қазан
Жобаның авторы	А.К.Ломан
Соғушы	ағайынды Юнусовтар
Құрылысы	1845—1849 жж.
Қазіргі жағдайы	қолданыста
Мұнаралар саны	1
Қолданылған материал	кірпіш
Нұрулла Мешіті Ортаққорда

Тарихы

ХІХ ғасырдың басында Ескі Татар мекенінде сол уақытқа сай инфрақұрылым дамыған болатын. Мұнда орталық базар, түрлі өнеркәсіптік кәсіпорындар, оқу орындары, қонақ үйлер, дүкендер және басқалар болды. Бірақ Сенный базарында жұмыс істейтін саудагерлер базардың жалпы кварталында орналасқан мешітке баруға мәжбүр болды, бұл көп уақытты қажет етті. Көптеген мұсылмандар сауда орындарын ұзақ уақытқа қалдырудан қорықты, оларға бес уақыт намаз оқу қиындықтар келтірді. Бұл жағдай ақсақалдар мен имамдарды мазалап, олар кварталдың орталық бөлігінің жанында ғибадатхана ашу үшін көп уақыт бойы қызмет ұйымдастырды.

1815 жылы 15 қаңтарда губерния Китаевтар саудагерлер отбасының өтініші бойынша базарға жақын маңдағы тұрғын үйлер арасында бос жерге мешіт салу туралы келіседі.

Бірақ діни қызметкерлер бұл жобаны мешіттің Евангелист шіркеуіне жақын орналасуына байланысты қабылдамады. Нәтижесінде губернатор мешіт құрылысының жобасын қабылдамады және оған басқа да дін өкілдеріне қайшы келмейтін жаңа орын табуды ұсынды.

Татар қауымы бұл мәселені терең талқылады және түсініктеме берді, шындықтың түбіне жетуге тырысты. 1830 жылдары Мұхаметрахим Исхакович Юнусовтың ұлдары татар қауымдастығында жетекші орынға ие бола бастады, інісі мұсылмандарға арналған қасиетті орын салу керектігі туралы айтты. Намаз кезінде ол базар аралап, татарлардың тек сауда-саттықпен айналысып, дінге немқұрайлы қарай бастағанын анықтады. Саудагер бұл жағдайға алаңдап, дәстүрге қайта оралғысы келді. Сонымен, базар мешітінің қажеттілігі туралы алғашқы идея пайда болды. Ол көпшілікке құлшылық ету үшін барлық қажетті жағдайларды жасауға шешім қабылдады және бұл үшін қолдан келгеннің бәрін жасайтындығына уәде берді. Көп ұзамай әкімдік жобаны мақұлдады және бұл процесс қарқынды дамыды. Сенная мен Московская көшелерінің қиылысында 1845-1849 жж. әдемі, әсем ғимарат тұрғызылды.

1929-1992 жылдары мешіт үшін ауыр болды. 1929 жылы ғибадатхана жабылды және ұзақ уақыт бойы тұрғын үй және әкімшілік кеңселері ретінде пайдаланылды. Ғимарат қазіргі «Нурулла» (араб тілінен аударғанда «Алланың нұры») деген атауды 1992 жылы діндарларға тапсырылғаннан кейін алды. Қалпына келтіру жұмыстары 1990 жылдан 1995 жылға дейін созылды.

Архитектурасы

Мешіт үйі қиғаш етіп салынған. Оның айналасында көп қабатты ғимараттар шоғырланған, олар бүгінде ғибадатхананың қызметтік ғимараттары ретінде қолданылады. Құрылыс түрі - солтүстіктен жер үсті мұнарасымен жабдықталған екі залды күмбезді мешіт. Негізгі стилистикалық бағыт - эклектика.

Мешіт екі қабатты ақ тастан жасалған, ұзартылған сегіз қырлы пішінді. Ғимараттың орталық бөлігін үлкен жасыл күмбезбен жабылған көпбұрышты намаз залы алып жатыр. Ғибадатхананың соңында үш қабатты мұнара көтерілген. Кіреберісте сүйір доғасы арқылы, ол ортағасырлық мұнараға ұқсайды. Цилиндр тәрізді мұнарада алтын жалатылған шар және жарты ай бар жасыл күмбез орналасқан. Мешіттің өнектері Еділ бұлғарлары мен Таяу Шығыстың ең жақсы дәстүрлерінде жасалған.

Исламда көктемгі гүлдер жаңару мен қайта тірілудің символы болып табылады, сондықтан мешіт қасбеттерінен әртүрлі жабыстырылған маңдайшалар және әдемі өрнек түрінде бейнеленген қызғалдақтарды көруге болады. Мұнарадағы азаншыға арналған алаң ашық темір қоршаумен қоршалған. Мешіттің терезелері күрделі түсті витраждармен безендірілген.

Мұсылман ер адамдар намаз залына тік баспалдақпен көтеріледі. Іші өте әдемі, интерьер жағымды жасыл және көгілдір түстермен жасалған. Күмбездің астында сәнді металл люстралар ілулі, ал қабырғалары алтын жалатылған Құранның дәйексөздерімен безендірілген. Әйелдерге арналған ғибадат залы бірінші, қызметтік қабатта орналасқан. Дәрет бөлмесі мәрмәрмен безендірілген, ал ортасында оюланған сәндік субұрқақ бар.