Робин Гуд

Робин Гуд (ағылш. Robin Hood) — ағылшын халқының орта ғасыр балладаларының кейіпкері, орман қарақшыларының жетекшісі. Аңыз бойынша ол өз қарақшыларымен бірге Ноттингемнің жанындағы Шервуд орманында байларды тонап, олжаны кедейлерге үлестірумен айналысқан.

Тарихы

Аңыз тұлғаның түпнұсқасы табылған жоқ. Шамамен патша Эдуард II билік жүргізген XIV ғасырда өмір сүрген, тіпті ол патшайым Кэтрин кезі болуы мүмкін, себебі бір аңыздарда патшайым Кэтриннің аты бар. Оны Екатерина Арагонскимен (1485—1536жж.) баламалайды. Бірақ қазіргі кезде көп танымалдылық алған Вальтер Скоттың әдеби нұсқасы, соған орай Робин XII ғасырдың екінші жартысында өмір сүрген, яғни Ричард I мен Иоанн Безземельнидің замандасы. Тарихи деректерге жүгінсек, Англияда садақ атудан жарыс XIII ғасырдан ерте болмаған, сондықтан бұл Скоттың нұсқасынан гөрі бірінші нұсқаның пайдасына шешіліп тұр. Робин Гуд туралы балладалар XIV ғасырда жазылған, сондықтан сюжеттің баламалары көп емес. Ең толық жиынтығы 40 шығарма оны XIX ғасырда Фрэнсис Чайлд жинастырған.

Бір балама бойынша Робин, яғни тәуелсіз шаруа, енді бірінде дворян, тағы бірінде әділетсіз бақытсыздыққа ұшыраған дворян, көбінесе — граф Хантингтондық.

Робин Гудтың отаны Локсли қалашығы, осы атау бойынша Робинді — Робин Локсли деп те атаған. Оның орман әскерінде ондаған мың еркін атқыштар болған. Олар — тамаша садақшылар, батыр да тапқыш өздерінше абзал жандар. Осы эпостың Робин Гудтан басқа, танымал кейіпкерлері болған - оның көмекшісі: Кішкентай Джон (сол сияқты Балдырған Джон, Джон сәби, Кұртақандай Джон), Ағайын Тук — монах немесе уағыздаушы, Уилл Скарлет (сол сияқты: Скарлок, Скэдлок, Скэтлок), Мач, диірменшінің ұлы, Лощиннан шыққан Алан (Алан-э-дэйл) және Робиннің әйелі (құрбысы) — Мэриан қыз. Қарақшылардың басты дұшпаны болып шериф Ноттингемдік пен рыцарь Гай Гисборн болып табылады. Робин Гуд патша Артурмен қатар, атақты фольклор кейіпкерлері аумағынан шығып мәдени құндылықтарға айналды. Ол туралы әдеби шығармалар жазылып, спектакльдер мен көптеген кинолар түсірілуде.

Этимологиясы

«hood» ағылшынша «капюшон» дегенді білдіреді, ол Робин Гудтың киімінің элементі. Ағылшынша «good» — «жақсы» деген сөзі, орыс этимологиясымен қате түсінік берілген, себебі ұқсастығы, естілуінде ғана. Жалпы «hood» деген сөз капюшонға ғана қатысты сөз емес, онымен бас киімнің басқа түрлерін де атауға болады — башлық, чепец, клобук, адамның не жылқының шлемі, ең бастысы басты жасырып тұруы. Робин Гудпен оның дұшпаны Гай Гисборн бастарына капюшон мен рыцарлық шлем киіп жүрген. Ал, «hood» деген сөздің баламасы бүркемелеу дегенді білдіреді, яғни капюшенмен бүркемелеу немесе шлем кию, бір мағынаны білдіреді. «robin» деген сөз «қызылтамақ шымшық» (малиновка) дегенді білдіреді. Егер кейіпкердің атын қайтадан ой елегінен өткізсе «Rob in hood» деген сөз тіркесі — «Роб (Роберт) («rob», «robber» деген қарақшы дегенді білдіреді), яғни капюшон киген қарақшыны білдіруі мүмкін. Осындай атаумен Робинді Мэриан атаған, ол Робиннің садақшылар жарысында жеңіске жетіп, Мэрианды жарыстың ханшайымы деп жариялаған кезінде еді.

Осы екі мағына, hood - капюшон және robin - қызылтамақ шымшық, «Шервудтық Робин» («Robin of Sherwood», Ұлыбритания, 1984—1986 жж. танымал телесериалында ойналған, онда басты кейіпкерді «Капюшон киген Робин» деп жиі атады.

Сол сияқты Робин Гудты Қайырымды Кішкентай Робин деп те атайды.

Ұқсас тұлғалар мен кейіпкерлер

«Робин Гуд» деген сөз халық арасында танымал есім, ол байларды тонап, байлықтарын кедей адамдарға таратып беретін адамдарға берілген жалпы танымал сөз. Тарихта мұндай атаққа көзі тірісінде ие болған адамдар жеткілікті.

• Хуан Чао — қытай халқының ұлы, кезінде тұз сатумен айналысқан, IX ғасырда Тан династиясына қарсы көтеріліс ашқан. Аз уақыт император болған, артынан бұрынғы императордан жеңіліс тапқаннан кейін өзіне-өзі қол жұмсаған.
• Дардо Бартоли — Герман императорының ізбасары Фридрих Барбароссаға қарсы күрескен атақты ломбардия көтерілісшісі. Михаэль Кольхаас (Михель Кольхаузе) — неміс бюргері (ат сатушы саудагер), XVI ғасырдың ортасында Дрезден аймағында рыцарлардың зорлық-зомбылығына, алым-салығына қарсы көтерілісші, атақты ағылшын сияқты орман арасына жасырынған.
• Хон Гильдон — кореялық янбанының некесіз ұлы, XVI-XVII ғасырлардың соңындa қашқындар тобымен орманға қашып, кедейлердің құқығы үшін күресуші. Хо Гюннің «Хон Гильдон туралы айту» атты корей классикалық орта ғасыр повестерінің кейіпкері атанды.
• Исикава Гоэмон — самурайларды тонап ақшасын кедейлерге таратып беруші жапондық қарақшы.
• Устим Кармелюк — Подольедегі 1813-1835 жылдар аралығындағы, украинада феодалдарға қарсы ұлт азаттық қозғалысының жетекшісі.
• Василий Фёдоров немесе Манчаары (06.1805—8.11.1870) — якут ұлтының батыры, жергілікті феодалдардың қанауына қарсы күресуші. Бәріне танымал жыршы және жыр бастаушы, әрі импровизацияның шебері. Манчаардың бейнесі орыс, якут және совет әдебиетінде талай рет сомдалған.
• Котовский Григорий Иванович — Ресейдегі Азамат соғысының батыры, Бессарабияда XX ғасырдың басында помещиктердің жерлерін өртеп танымал болған, оны шаруалар қолдап, жандармдардан құтқарып отырған. «Запрещённые барабанщики» тобының өлеңінде Котовскийді Робин Гудпен салыстырады.
• Сальваторе Джулиано (Гильяно) (итал. Salvatore Giuliano) — Сицилияның Италиядан тәуелсіздігі үшін күрескен аты аңызға айналған сицилиялық қарақшы әрі сепаратист. Сицилияда тонап алған азық-түлік пен ақшаларды жергілікті халыққа таратумен кең танымал болған. Марио Пьюзоның «Сицилиялық» кітабының басты кейіпкерлерінің бірі.
• Нед Келли — австралиялық бушрейнджер (қарақшы), банктегі оқыстан тонауымен және полицейлерді өлтірумен танымал болған. Нед Келли аңыздармен балладаларда абзал жанды қарақшы болып көрсетілген, ол көзі тірісінде Австралияның фольклорының мәңгілік бір бөлігі болып қалды. Нед Келлиге деген көзқарас елде әртүрлі: австралиялықтардың бір бөлігі оны қатыгез кісі өлтіруші десе, тағы бір бөлігі — колониалды билікке тойтарыс берушінің символы, ұлттық мінезділікті сипаттаушы деп есептейді.
• Юрай Яношик — байларды тонап кедейлерге үлестіруші, словак қарақшысы.
• Смит Скотти — Оңтүстік Африкалық шотланд тонаушысы, кинобоевиктердің кейіпкері. Оңтүстік африкалық ұлттық сөздікте, ол темпераментымен аты аңызға айналған Робин Гудқа ұқсаған делінген.
• Машека — белорус аңыздарының кейіпкері. Могилёв қаласы тұрған аумақта өмір сүрген. Бастапқысында — ұнамсыз кейіпкер болған. Бірте-бірте әдебиетте абзал жанды қарақшыға айналған. Янка Купаланың «Арыстанның моласы» поэмасы мен соған аттас фильмнің кейіпкері.