Садық Кенебайұлы

Садық Кенебайұлы (туған және қайтқан жылы белгісіз) – Семей облысы Аягөз ауданына қарасты Ақшатау ауылының Қалғұты елді мекенінде дүниеге келген, ауқатты отбасында тәрбие алған өз заманының көкірегі ояу, көзі ашық азаматы болған.

Ол 1917 жылы Семей қаласында құрылған «Алаш» партиясы, «Алашорда» өкіметінің құрылуына өз дәрежесінде атсалысқан тұлға. Оның үстіне өзінің туған ұлы әпкесі Күңкенің немересі Шәкәрім қажы Құдайбердіұлының нағашысы ретінде «Алаш» көсемдері Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатұлы, Жүсіпбек Аймауытов, т.б. ұлы тұлғалармен аралас-құралас болғаны турасында да көптеген деректер бар. 1920 жылы Семейді Кеңес басқыншылары қайта басып алғанда жоғарыдағы «Алаш» көсемдері Аягөз маңындағы Ақшатау ауылын, оның ішінде Қалғұтыдағы Садық Кенебайұлы үйін уақытша паналағандары туралы мәліметтер де ел арасында айтылып жүр.

Осы «Алаш» серкелерінің ақыл-кеңесімен Садық Кенебайұлы ағайындары Мұсабай, Мұсағилармен бірлесіп, бұл өңірдегі тұңғыш мектепті XX ғасырдың 20-шы жылдарында ағаштан қиып, сыртын әктеп осы Қалғұтыда салады. Оны жұрт күні бүгінге дейін сыртының ақтығынан ба екен әйтеуір жартылай қазақша, жартылай орысша «Ақ школ» деп атап кеткен. Тіпті, жұрт күні бүгінге дейін Қалғұтыны осылай «Ақ школ» деп атап жүр.

Садық Кенебайұлы бас болып салған осы «Ақ школдан» алғаш білім алғандар қатарында қазақтың белгілі азаматтары көптеп саналады. Солардың ішінде дарынды жазушы Асқар Лекеров, белгілі мемлекет және қоғам қайраткері Кешірім Бозтаев, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, экономика ғылымдарының докторы, профессор Зада Қарғажанов және т.б. осы Садық Кенебайұлы салдырған «Ақ школдың» түлектері.

Садық Кенебайұлы – Аягөзде Кеңес өкіметінің орнауына көзі жұмылғанша қарсы болып өткен адам. 1918 -1932 жылдар аралығында кеңес өкіметіне қарсы қарулы көтерілісті басқарғандардың бірі. Атақты «Қарауыл» көтерілісінде, Шұбартаудағы көтерілісте, кеңестік насихатты жүргізуші қызыл керуендерді аластауда табандылық танытқан. Сергеопольдағы қызылдар абақтысына екі рет қамалған, екеуінде де амалын тауып, азаттыққа шыққан, сол үшін қызылдардан талай рет қан төгіп кек қайтарған осы Садық Кенебайұлы. Бұл жөнінде Садық Кенбайұлының тікелей ұрпағы ақын Жұмаш Айтжұманұлы Кенебай өзінің «Аягөз» атты өлеңмен жазылған тарихи романында егжей-тегжейлі баяндайды.

1932 жылы Садық Кенебайұлы қазіргі Ақшатау ауылының бірінші фермасы тұрған жердегі сегіз қанат ақ үйінің бір сабақ жібіне де тиіспестен отбасымен Қытайға бет алады. Жолда қызыл әскерлер шабуылына ұшырап, соғысып отырып, арғы бетке өтіп кетеді. Бұл жолда талай ет жақын туысы қызылдар оғына ұшады.

1942-1945 жылдары Қытайдан атамекеніне сан рет жасырын жолмен қатынап тұрады. 1943 жылы санына оқ тиіп, Алматыдағы әскери госпитальда ем алады. Осы жолы қызылдармен байланыс орнатып, Сталин тарапынан ұйымдастырылатын Шығыс Түркістанды азат ету көтерілісіне бір кісідей қатысатын болып, оларға уәде берген көрінеді. Қызылдардан қару-жарақ, қаржы көмектерін де алған көрінеді. Кейін, ол ниетінен айнып, қызылдар тарапынан құпия жағдайда ауыр жарақат алып, Шығыс Түркістанның Шағантоғай деген жерінде көз жұмады. С.Кенебайұлының зираты қазір сол Қарабура өзенінің жағасында тұр

Сілтемелер

• Алаш
• Күңке
• Ахмет Байтұрсынұлы