Самарқан облысы (Ресей империясы)

Самарқан облысы — 1887-1919 жылдары болған Ресей империясы Түркістан өлкесінің құрамындағы әкімшілік бірлік. Әкімшілік орталығы — облыстағы ең ірі қала Самарқан қаласы болды.

Ресей империясының облысы
Самарқан облысы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел	Ресей империясы
Әкімшілік орталығы	Самарқан
Тарихы мен географиясы
Құрылған уақыты	13 қаңтар 1887
Таратылған уақыты	1919
Жер аумағы	68 962 км²
Тұрғындары
Тұрғыны	860 021 адам (1897)
Самарқан облысы Ортаққорда

Облыс төрт уезден тұрды, олар: Жызақ, Қаттықорған, Самарқан және Хожант.

Түркістан өлкесінің оңтүстік-батыс бөлігін, 65° 20' пен 71° 20' ш.б. және 38° пен 41° с.е. аралығын алып жатты. Солтүстікте, солтүстік-шығыста және солтүстік-батыста Сырдария облысымен, шығыста Ферғана облысымен, батыста және оңтүстікте Бұхара әмірлігімен шектесті.

Тарихы

Самарқан облысы 1887 жылы 13 қаңтарда құрылды (1886 жылғы әскери мекемеге № 1741 бұйрық), сол кезде облыстық үкімет те құрылды.

Бұл әкімшілік құрылымның ізашары Зерафшан округі болды, оның аумағы жаңадан құрылған облыс аумағымен толықтай сәйкес келді. Зерафшан округі 1868 жылы Бұхара әмірлігінің шығыс бөлігі қосылғаннан кейін бірден құрылды. Дәл 1868 жылы Ресей империясының әскерлері Бұхара әмірлігінің ірілігі және маңыздылығы жағынан екінші болған Самарқан қаласын басып алды.

1918 жылы 30 сәуірде облыс Түркістан АКСР құрамына енді. 1924 жылы 27 қазанда Орта Азияны ұлттық-аумақтық межелеудің нәтижесінде Самарқан облысы Кеңес Одағының Өзбек КСР құрамына кірді.

Әкімшілік бөлінісі

XX ғасырдың басында Самарқан облысы 4 уезге бөлінді:

№	Уез	Уездік қала	Уездік қаланың елтаңбасы	Ауданы, шақырым²	Тұрғындары (1897), адам
1	Жызақ	Жызақ (15 710 адам)		25 812,0	222 683
2	Қаттықорған	Қаттықорған (10 087 адам)		6 997,6	110 006
3	Самарқан	Самарқан (55 128 адам)		7 751,3	342 197
4	Хожант	Хожант (30 109 чел.)		20 036,7	185 135

Әскери губернаторлары

Т. А. Ә.	Атағы, шені, лауазымы	Лауазымды орындау уақыты
Яфимович Александр Михайлович	генерал-лейтенант	01.01.1887—29.01.1891
Ростовцев Николай Яковлевич	граф, генерал-лейтенант	29.01.1891—23.07.1897
Федоров Яков Дмитриевич	генерал-майор	28.08.1897—02.10.1899
Мединский Виктор Юлианович	генерал-лейтенант	17.10.1899—12.03.1905
Гескет Сергей Данилович	генерал-майор	12.03.1905—02.01.1908
Галкин Александр Семенович	генерал-лейтенант	02.01.1908—01.02.1911
Одишелидзе Илья Зурабович	генерал-лейтенант	09.11.1911—1914
Лыкошин Нил Сергеевич	генерал-майор	1914—1917

Тұрғындары

Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, 1887-1888 жылдары Самарқан уезінде 254195 халықтың ішінде өзбектер 186532 адамды (яғни халықтың 73%) құраса, қалған тұрғындары тәжіктер, орыстар, арабтар, ирандықтар және т.б. болды.

1897 жылы Самарқан, Қаттақорған, Хожант және Жызақ уездері кіретін Самарқан облысының халқы 860 021 адам (472 443 еркек және 387 578 әйел), оның ішінде 135 313 адам (75 289 еркек және 60 02 әйел) қалаларда тұрды. Самарқан облысы Ресей империясындағы Түркістан өлкесінің ең тығыз қоныстанған аймағы болды.

1897 жылғы мәліметтер бойынша Самарқан облысы халқының ана тілі бойынша үлестірім мынадай болды: өзбек – 507 587, тәжік – 230 384, қырғыз-қайсақ – 63 091, сарт – 18 073, великорусс, малорусс және белорус – 14 006, парсы – 1723, поляк – 1531, яһуди-тәжік – 1312, татар – 460, неміс – 440, армян – 370, қалғандары – 770.

Самарқан қаласының халқы 1897 жылы 55 128 адамды құрады. 1897 жылғы жағдай бойынша Самарқан қаласы халқының ана тілі бойынша үлестірім мынадай болды: тәжік – 36 845, великорусс, малорусс және белорус – 8 393, өзбек – 5 506, яһуди-тәжік – 1 169, поляк – 1 072, парсы – 866, неміс – 330, сарт – 287, татар – 165, армян – 159, қашғар – 77, қырғыз-қайсақ – 43, қалғандары – 198.

Уез	өзбектер	тәжіктер	қырғыз-қайсақтар	сарттар	орыстар
Жалпы облыс	59,0 %	26,8 %	7,3 %	2,3 %	2,1 %	1,5 %
Жызақ	65,2 %	2,2 %	23,1 %	…	7,6 %	…
Қаттықорған	90,9 %	7,2 %	…	…	…	…
Самарқан	67,6 %	19,8 %	…	...	…	2,4 %
Хожант	33,3 %	50,9 %	6,2 %	7,8 %	…	1,2 %

Сілтеме

• Царское Село кітапханасы, Самарқан облысының тарихына арналған кітаптар, PDF  (орыс.)
• Түркістан паналаушысы Георгий Арендаренко Мұрағатталған 23 сәуірдің 2014 жылы.  (орыс.)