Сомадай

Сомадай. Мұның түсінігі — үлкен, дәу, еңгезердей. «Төр алдында сомадай боп отырған Жауғашар отағасы бірер күрсініп қояды» (Бейімбет Жармағамбетұлы Майлин). Сөздің төркіні боларлықтай, мағынасы — ұзын, биік; тұлғасы —«сама» қалпындағы сөзді араб тілінен кездестіргенмен, «сомадай» сөзін онымен жағыстырудың қисыны келмейді. Сондықтан «сомадай» сөзінің арғы тегін түркі тілдерінен іздестірген жөн сияқты. Айта кететін нәрсе қырғыз тілінде де «сомодой» тұлғасы «ірі, тұлғалы, еңгезердей» мағынасында жұмсалады. Қазақ және қырғыз тілдерінде «бүтін, тұтас» мағыналарына қолданылатын «сом» сөзі бар. Осыған -дай жұрнағы қосылудан «сомадай» тұлғасы туындаған деп жорамал айта салу да оңай. Бірақ, әрбір тұтас, бүтін затқа қандай қосымша қоссақ та одан зораю, ірілену мағынасын беретіндей сөз жасалмайды. Жалпы «сомнан» — сомадай сөзі пайда болды десек, оны тіл заңдылығына сәйкестендіру керек. Демек, бұлай қараудың мүмкіндігі жоқ. «Сомадай» сөзінің төркіні боларлық тұлғаны, іздестіре келгенде, якут тілінен ұшыраттық. Көрсетілген тілде «сомоғо» тұлғалы сөздің бір мағынасы — мұз дәуірінен қалған тау жынысты үлкен домалақ тастар (орысшасы — валун). Сондықтан да тіліміздегі «сомадай» тұлғасы ежелгі заманнан қалыптасып, осы кезге дейін жеткен. Якут тіліне тән жұрнақ түсіріліп, қазақ пен қырғыздар өздеріне меншікті бірі -дай екіншісі -дой қосымшалары арқылы «сомадай», «сомодой» сөздерін тудырған. Жорамалымыз дұрыс болса «сомадай» -дың сөзбе-сөз мағынасы бейнелеу, ұқсатудан туған —«үлкен тастай» дегенді білдірмек.