Таллий

Қаныққан бу қысымы
81	Сынап ← Таллий → Қорғасын
In; ↑; Tl; ↓; Nh	Периодическая система элементов 81Tl
Жай заттың сыртқы бейнесі
	Көкшіл реңді жұмсақ күміс-ақ металл Ампуладағы Таллий
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Таллий, 81
Топ типі	Басқа металдар
Топ, период, блок	13, 6, p
Атомдық масса ; (молярлық масса)	[204.382, 204.385] қалыпты: 204.38 м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Xe] 4f14 5d10 6s2 6p1
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 32, 18, 3
Атом радиусы	170 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	145±7 пм
Ван-дер-Ваальс радиусы	196 пм
Ион радиусы	(+3e) 95 (+1e) 147 пм
Электртерістілігі	1,62 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	Tl←Tl+ −0,338 В; Tl←Tl3+ 0,71 В
Тотығу дәрежелері	−5, −2, −1, +1, +2, +3
Иондалу энергиясы	1-ші: 589.4 кДж/моль (эВ) ; 2-ші: 1971 кДж/моль (эВ) ; 3-ші: 2878 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	11,849 г/см³
Балқу температурасы	577 K (304 °C, 579 °F)
Қайнау температурасы	1746 K (1473 °C, 2683 °F)
Балқу жылуы	4,31 кДж/моль
Булану жылуы	162,4 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	26,3 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	17,2 см³/моль
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	алтыбұрышты
Тор параметрлері	a=3,456 c=5,525 Å
c/a қатынас	1,599
Дебай температурасы	96,00 K
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) 38,9 Вт/(м·К)
Юнг модульі	8 ГПа
Жылжу модульі	2.8 ГПа
Пуассон коэффициенті	0.45
Моос қаттылығы	1.2
Бринеллий қаттылығы	26.5–44.7 МПа
CAS нөмірі	7440-28-0

Таллий (лат. Thallium; Tl) — химиялық элемент. 1861 жылдың наурыз айында ағылшын ғалымы Уильям Крукс күкірт қышқылы өндірістерінің бірінде ауланатын шаңды зерттейді. Крукстың ойынша, бұл шаңның құрамында күкірттің аналогтары болып келетін селен мен теллур болуы мүмкін еді.

Селенді тапқан ол, енді теллурды әдеттегі химиялық тәсілдермен таба алмады. Сол кезде Крукс сол заман үшін жаңа және сезімталдығы жоғары спектрлік анализ әдісін қолдануды жөн көреді.

Спектрдің құрамында ол белгілі элементтердің спектрлеріне сәйкес келмейтін ашық жасыл түсті жаңа жолақты байқайды. Бұл жолақ жаңа элементтің алғашқы хабаршысы еді. Соның нәтижесінде ол табылып, сәйкесінше (латынша thallus), яғни «бүршік жарған бұтақ» деп аталды. Жас жапырақ түсті спектрлік жолақ таллийдің өзіндік белгісіне айналды. Ал грек тілінен бұл сөзді аударғанда, ол «кенеттен табылған» деген мағынаны береді. Шынымен де таллийді кенеттен табылды деуге болады, оны ешкім іздемеп еді, ал ол өзі табылды.

Таллий шашыраңқы элемент. Мырыш, мыс және темір алдау және колчедандарында, калий тұздары мен слюдтарда болады. Таллий-ауыр металл. Таллийдің жеті минералы ғана белгілі (cu, Tl, Ag)2se, лорандит tlass2, врбаит Tl4Hg3Sb2As8S20, гутчинсонит (Pb, Tl)S • Ag2S • 5As2S5, авиценнит Tl2O3), олардың барлығы өте сирек. Таллийдің басты массасы сульфидтермен және ең алдымен темір дисульфидтерімен байланысты. Пиритте ол 25% талданған үлгілерде орнатылған. Оның құрамында темір дисульфидтері жиі 0,1-0,2 % құрайды, ал кейде 0,5% жетеді. Галениттегі таллийдің мөлшері 0,003-тен 0,1% - ға дейін және сирек көп. Дисульфидтер мен галениттердегі таллийдің жоғары концентрациясы әктастардағы төмен температуралы қорғасын-мырыш кен орындарына тән. 0,5% - ға жететін таллийдің мөлшері кейбір сульфосолдарда байқалады.