Тіл білімінін тарихнамасы

Тіл білімінін тарихнамасы орыс историография языкознания — тіл білімі ілімдерінің тарихы (историография лингвистики. История лингвистических учений) — ғылым мен мәдениет тарихындағы тіл туралы білімнің дамуына, онын теориялық мәнін түсінуге, жалпы тіл туралы тілдің шығу тегіндегі теориялар мен тұжырымдарды, ағым-дәстүрлерді, бағыттар мен мектептерді талдауға арналған зерттеулер. Тіл білімінің тарихнамасы "тіл білімі тарихы" деп те аталады, ол тіл туралы ілімнің даму процесін білдіреді.

Антикалық дәуірде грамматика, поэтика, риторика т. б. филологиялық пәндер туралы тарихнамалық енбектер болған. Бірақ ғылыми Тіл білімінің тарихнамасы 19 ғ. мен 20 ғ. басында туған. Бұған тіл туралы жалпы ғылымның даму процесі, оны дәуірге бөлу, тіл туралы ойлардың негізгі тенденцияларын анықтау туралы еңбектердің тууы себеп болды. Осындай алғашқы еңбектердін бірі —В. Томсеннің "XIX ғ. дейінгі тіл білімінің тарихы" (1902) дейтін еңбегі болды. Тіл білімінің тарихнамасының қалыптасуына жеке елдер мен аймақтарда тіл білімі тарихының зерттелуі жағдай туғызды.

Тіл білімінің тарихнамасының қалыптасуын тіл дамуы туралы әр кезде үстем болған көзқарастарға байланысты негізгі кезеңдерге бөлуге болады. Мәселен, 19 ғ. соңы мен 20 ғ. басында тіл туралы ғылым 19 ғ.-да туды деген көзқарас басым болды, соның нәтижесінде тіл білімінің тууы салыстырмалы-тарихи тіл білімімен байланыстырылды да, 19 ғ.-ға дейінгі тіл білімі туралы ғылым, атап айтқанда, универсал грамматикалар, жалпы логикалық бағыт жоққа шығарылды. 20 ғ. 60 жж. дейінгі зерттеулерде 19 ғ.-ға дейінгі тіл туралы ғылым үстірт қаралды да, одан кейінгі кезең егжей-тегжейлі баяндалды.

Тіл білімінде структурализмнің дамуына байланысты тілдердің синхрондық салыстырмалы тұрғыда зерттелуі күшейе түсті, себебі ондай зерттеулерге қажетті мысалдарды өткен заман тіл білімінен іздеу керектігі артты. Ф. де Соссюрдің тіл білімі дамуының үш дәуірі туралы тұжырымдары осыған негізделген, олар "грамматикалық" дәуір, онда тілдің нормативті жағын сипаттауға көңіл бөлінді, "филологиялық" дәуір, онда негізінен мәтінді талдап түсіндіруге көңіл бөлінді, "салыстырмалы тарихи тіл білімі" дәуірі, онда тіл тарихын зерттеуге көңіл бөлінді.

КСРО-дағы және шет елдердегі Тіл білімінің тарихнамасында тіл дамуы туралы ғылымға бір жақты қарамады. Тіл білімі тарихы дәуірлеріндегі философиялық көзқарастарды, ғылым мен мәдениеттің жалпы деңгейін білдіретін идеялар мен әдістер жүйесі ретінде қарастыруға тырысты. Ең алдымен "Тіл білімінің тарихнамасының объектілерін, тіл туралы ғылымның дамуын баяндау принциптерін анықтау сияқты методологиялық мәселелер көтерілді. Тіл білімінің тарихнамасы ғылымтанумен тығыз байланысты Кенестік тарихнамада маркстік тұрғыда қарастырылды.