Түркістан сілеусіні

Түркістан сілеусіні
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Жануарлар;
Жамағаты:	Хордалылар;
Табы:	Сүтқоректілер;
Ықшам табы:	Ұрықжолдастылар;
Сабы:	Жыртқыштар;
Тұқымдасы:	Felidae;
Тегі:	Lynx;
Түрі:	L. lynx;
Кіші түрі:	L. l. isabellinus;
Үш-есімді атауы
	Lynx lynx isabellinus; (Bures, 1941)

Түркістан сілеусіні (лат. Lynx lynx isabellinus) – мысықтәрізділер тұқымдасының сілеусін туысына жататын жыртқыш сүтқоректі.

Статус өңдеу

III-ші санат. Сілеусіннің саны азайған түршесі. Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Түрікменстан Қызыл кітаптарына енгізілген. Сілeусін түр есебінде халықаралық табиғат қорғау Одағының қызыл тізіміне кірген (NT – санаты).

Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы өңдеу

Қазақстан фаунасында сілеусіннің үш түршесінің бірі, ал ТМД елдері фаунасында 8 түршенің бірі.

Таралуы өңдеу

Түркістан сілеусініні Орталық Азия тауларында таралған. Қазақстанда Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы, Тарбағатай, Свуырда таралған. Қаратауда (Сырдариялық) сілеусін XX ғасырдың 40-шы жылдары жойылып кеткен.

Мекендейтін жерлері өңдеу

Қылқан жапырақты және жапырақты ормандар, бұталар; негізінен, орман мен субальпі белдеулері арасы. Десе де, аңдар алып белдеулер мен тау етектерінде де кездеседі.

Саны өңдеу

ХІХ ғасырда бұрынғы Жетісу облысында кейбір жылдары 200-дей сілеусін аулаған. XX ғасыр басында сілеусін саны азайып кетті және 40-50-ші жылдары жыл сайын тек 20-30-дай аң терісі дайындау мекемелеріне түсті. Қазірде Іле Алатау анда 60-70-тей сілеусін бар, оның 10-12-сі Алматы қорығында, ал жалпы Солтүстік Тянь-Шаньда оның қоры 100-130-дай. Жоңғар Алатауында 90-шы жылдардың басында 250-300-дей аң тіршілік етті. Батыс Тянь-Шаньда сілеусін аз, Ақсу-Жабағылы қорығында 4-5 сілеусін өмір сүреді.

Негізгі шектеуші факторлар өңдеу

Браконьерлік, азықтың жетіспеуі.

Биологиялық ерекшеліктері өңдеу

Бір жерде тұрақты тіршілік етеді, бірақ қар қалың түсіп, азық қоры жетіспегенде маусымдық қоныс аударады. Тіршілігі Қараңғы түсе түнде өтеді. Күйлеуі – ақпан-наурыз айларында. 67-74 күндей буаз болады, 2-3 өсім береді. Жыныстық жағынан өмірінің екінші жылының аяғында жетіледі. Негізгі қоректері – қояндар, ұсақ кеміргіштер, суырлар, еліктер, жабайы шошқалар мен таутекелердің талалары, сирек құстар мен үй жануарлары. Негізгі жаулары мен бәсекелестері – қасқыр мен барыс. Қолда өсіру хайуанаттар парктерінде сақталады және көбейеді.

Қабылданған қорғау шаралары өңдеу

CИТЕС-тің 2-ші қосымшасына енгізілген. Ақсу-Жабағылы, Алматы қорықтарында, Іле-Алатауы, Көлсай көлдері, Сайрам-Өгем ұлттық парктерінде және бірқатар қорықшаларда қорғалады.

Қорғауды керек ететін шаралар өңдеу

Браконьерлермен жүресу, қорғауды жақсарту, Жоңғар Алатауында қорық ұйымдастыру.

Зерттеу үшін ұсыныстар өңдеу

Сілеусіннің Тарбағатай, Сауыр және басқа да таулардағы қазіргі жағдайын зерттеу қажет.^[1]

Дереккөздер өңдеу

↑ 1. Гептнер, Слудский, 1972; 2. Слудский, 1973; 3. Федосенко, 1982; 4. Шостак, 1927; 5. Жиряков, Байдавлетов, 2003; 6. Анненков, 1992; 7. Грачев, 1981; 8. Колбинцев, 2001; 9. Матюшкин, 1984.

Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.

[1] 1. Гептнер, Слудский, 1972; 2. Слудский, 1973; 3. Федосенко, 1982; 4. Шостак, 1927; 5. Жиряков, Байдавлетов, 2003; 6. Анненков, 1992; 7. Грачев, 1981; 8. Колбинцев, 2001; 9. Матюшкин, 1984.

[1]