Төрткөл (Қарақалпақстан)
Төрткөл (қарақ. Tórtkúl, Төрткүл; өзб. To‘rtko‘l, Тўрткўл) — Қарақалпақстандағы қала (Өзбекстан), Төрткөл ауданының (түмен) әкімшілік орталығы. Әмудария өзенінің оң жағалауында орналасқан.
| Қала | ||||
| Төрткөл | ||||
| қарақ. Tórtkúl, Төрткүл өзб. To‘rtko‘l, Тўрткўл | ||||
| ||||
| Әкімшілігі | ||||
|---|---|---|---|---|
| Ел | ||||
| Республика | ||||
| Түмен | ||||
| Тарихы мен географиясы | ||||
| Координаттары |
41°33′00″ с. е. 61°00′00″ ш. б. / 41.55000° с. е. 61.00000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 41°33′00″ с. е. 61°00′00″ ш. б. / 41.55000° с. е. 61.00000° ш. б. (G) (O) (Я) | |||
| Құрылған уақыты |
1873 | |||
| Бұрынғы атаулары |
1920 дейін — Петроалександровск | |||
| Қала статусы |
1873 | |||
| Орталығының биiктігі |
85 ± 1 м | |||
| Уақыт белдеуі | ||||
| Тұрғындары | ||||
| Тұрғыны |
58 200 адам (2016) | |||
Төрткөл шекарасы
| ||||
 Ортаққордағы санаты: Төрткөл | ||||
Тарихы өңдеу
1873 жылы Әмударияның оң жағалауының Хиуа хандығынан Ресейге ауысуымен Төрткөл хиуа бекінісі орнында Ресей империясының Сырдария облысының бөлігі ретінде Петроалександровск қаласы (бастапқыда Петро-Александровское бекінісі) құрылды.
Петро-Александровское бекінісі Түркістан әскери округінің Әмудария бөлімі бастығының резиденциясы атанды, ол Хиуа ханымен Әмударияның Хиуа жағасында арақ өндіруге тыйым салу және Ресей жағына контрабанда түрінде жеткізу[1], сондай-ақ, мал ұрлығы үшін өзеннен өткен ұрыларды іздеу және жазалау сияқты мәселелер бойынша хат алмасып тұрды[2].
Петроалександровск уездік қалашығының елтаңбасы 1909 жылы 21 сәуірде Сырдария облысының басқа елтаңбаларымен бірге бекітілді.
«Қара жердегі құрттаған қалқанда 3 мұнаралы бекіністі қабырға және жоғары жағында 3 шоқ жүзіммен жалғасатын саңылаулы қақпалар. Еркін бөлігінде Сырдария облысының елтаңбасы».
Қалқанды алтын жүзім шоқтарымен қоршап, оны Александр лентасымен байлап, үстіне күміс қабырғалы тәжі салынған.
1920 жылы Петроалександровск Төрткөл болып өзгертілді. 1925-1932 жылдары Қарақалпақ АКСР-нің астанасы болды. 1949 жылы жағалауын су шаюына байланысты қала көшірілді.
Қазіргі кезде Төрткөл - Қарақалпақстандағы ең ірі қалалардың бірі. Онда жеке теледидары бар. 2010 жылдың жазында үлкен азық-түлік және киім-кешек базары ашық.
Білім беру өңдеу
Төрткөл ауданында 6 колледж бар:
- Төрткөл банк колледжі,
- Төрткөл индустриалды-педагогикалық колледжі,
- Төрткөл медициналық колледж,
- Төрткөл ауыл шаруашылығы колледжі,
- Төрткөл өнеркәсіпті-көлік колледжі,
- Төрткөл академиялық лицейі.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Хиуада арақ өсіру туралы Мұрағатталған 23 ақпанның 2020 жылы.. Түркістан әскери округі Әмудария бөлімі бастығының Хиуа Ханына жазған хаты. 4 қараша 1874 жылы, № 420.
- ↑ Түрікмендердің қарақалпақ меншігін ұрлауы туралы Мұрағатталған 28 желтоқсанның 2019 жылы. Түркістан әскери округі Әмудария бөлімі бастығының Хиуа Ханына жазған хаты. 28 қараша 1874 жылы, № 3579.