Сығандар
Сығандар, ескірген атауы лолылар,(Сыған. өз атауы рома — адамдар) — халық (тегі мен тілі ортақ этн. топ). Үндіжерортатеңіздік нәсілге жатады. Сығандар - тарихы өте қиын халық, бұл халықты бүкіл әлем біледі. Сонымен қатар, сығандар керемет мәдениеті мен әдет-ғұрыптарымен мақтана алады. Сығандар жер шарының көп жеріне таралған. Олардың көпшілігі Америка Құрама Штаттарында тұрады, ал негізінен сығандар Еуропада қоныстанды. Олар қауымдастықтар мен одақтар құра отырып, әртүрлі елдердің тұрғындарының айтарлықтай бөлігін құрайды.
Сығандар | |
Бүкіл халықтың саны | |
---|---|
2 - 20 миллион | |
Ең көп таралған аймақтар | |
АҚШ |
1,000,000 |
Бразилия |
800,000 (0.38 - 0,4%) |
Испания |
750,000 - 1,100,000 (1.87%) |
Румыния |
619,007 - 1,850,000 (8.32%) |
Түркия |
500,000 - 2,750,000 (3.78%) |
Франция |
350,000 - 500,000 |
Болгария |
325,343 - 750,000 (10.33%) |
Мажарстан |
309,632 - 870,000 (8.8%) |
Аргентина |
300,000 |
Чехия |
250,000 |
Ұлыбритания |
225,000 (0.36%) |
Ресей |
205,007 - 825,000 (0.58%) |
Сербия |
147,604 - 600,000 (8.23%) |
Италия |
120,000 - 180,000 (0.3%) |
Грекия |
111,000 - 300,000 (2.7%) |
Германия |
105,000 (0.13%) |
Словакия |
105,738 - 490,000 (9.02%) |
Иран |
100,000 - 110,000 |
Солтүстік Македония |
53,879 - 197,000 (9.56%) |
Швеция |
50,000 - 100,000 |
Украина |
47,587 - 260,000 (0.57%) |
Португалия |
40,000 - 52,000 (0.49%) |
Аустрия |
40,000 - 50,000 (0.57%) |
Тілдері | |
Діні | |
Тілі
өңдеуТілі санскритке де, бірқатар жаңа үнді тілдеріне де жақындығын сақтаған. Әр түрлі халықтар сығандарды түрліше атайды. Жалпы саны шамамен 7 млн-дай адам (2005). Сыған тілі көптеген диалектілерге бөлінеді. Сыған тілі шет тілдік ортада қолданылып және дами отырып, онымен байланыста болатын тілдер өз ықпалын тигізетініне қарамастан, үндіарийлік сөздік қорын және байырғы белгілерін сақтап қалды. [1]
Діні
өңдеуСығандар өздері тұрып жатқан мемлекеттің дінін қабылдай салады, қоныс аударғанда қажет болса дінін де жиі өзгертіп отырады.
Тарихы
өңдеуТарихы мен шығу тегі аса күрделі. Ғалымдардың көпшілігі сығандардың арғы тегі Үндістаннан шыққан, олар 1-мыңжылдықта қалыптаса бастаған деп есептейді.
Алғашқыда олар Иран мен Мысырда, кейіннен Византияның шығысында ұзақ уақыт тұрақтап тұрған. 2-мыңжылдықтың бас кезінде Балкан түбегі мен Солт. Африкаға жылжып, 13 — 15 ғ-ларда Орт. және Шығыс Еуропаға, кейіннен Солт. және Оңт. Америка мен Австралияға (19 ғ.) жеткен.
Бастапқыда Еуропа елдері сығандарды жақсы қабылдағанымен, біраз уақыттардан кейін оларды қаңғыбас, қайыр-садақа сұраушы ретінде қудалай бастады. 18 ғ-дың соңына қарай Еуропаның бірқатар елдері оларды шеттетуді біршама тоқтатты. Осы кездері халықтың көшпелі, отырықшы және жартылай көшпелі болып бөлінуі жүріп жатты. Дегенмен, бүкіл әлем, сығандарды көшпелі халық ретінде біледі.
Өмір салты
өңдеуОлар белгілі бір аумақта көшіп жүреді, қандас туыстардан не болмаса басқа ру өкілдерінен құралған таборға бірігеді, оны вайда (немесе сагибо-скиро) басқарады. Вайда көшіп жүрген мемлекеттегі сығандардың ресми өкілі, ол сонымен қатар ішкі қақтығыс, дау-дамайларды реттеп отырады.
Онымен бірге табордағы бәйбіше әйелдің де ықпалы күшті. Табордың вайда билігімен жұмсалатын қоғамдық кассасы болады. Сыған әйелдерінің бас билігі жоқ. Ол әкесіне, кейін күйеуіне сөзсіз бағынуға міндетті, отбасын асырау да соның мойнында. Жер шарының барлық құрлықтарына таралған. Антропологиялық жағынан сұраумен айналысады. Қазіргі таңда көшпелі өмір салтын ұстанатын олар азая бастаған.
Кәсібі
өңдеуСығандардың көбісі музыка, би, түрлі қолөнер, киім-кешек, тамақ, гүл сатудан ақша табады. Көпшілігі білім алмаған, әрі кеткенде білім деңгейі орташа деңгеймен шектеледі. Көптеген сығандар балаларын мектепке жіберуге қорқып, тіпті басқа балалармен байланысын шектеді. Бұл сығандар арасындағы жалпы сауатсыздықтың басты себебі болды. Кей топтары әлі күнге дейін алыпсатарлықпен, әйелдер бал ашумен, қайыр-садақа сұраумен айналысады.
Қазақстандағы сығандар
өңдеуҚазақстанға сығандвардың келуі кеңес дәуірінен басталып, бұл үрдіс әлі күнге жалғасып келеді. Қазақстанның сыған диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай:
- 7 775 (1970 ж.),
- 8 626 (1979 ж.),
- 7 061 (1989 ж.),
- 5 130 (1999 ж.),
- 4 165 (2013 ж.) адам.[2]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 176-бет.
- ↑ Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.-Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 390-бет ISBN 978-601-7472-88-7
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |