Маралтамыр

Маралтамыр
	; Rhaponticum scariosum
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Өсімдіктер;
Бөлімі:	Гүлді өсімдіктер;
Табы:	Қос жарнақтылар;
(unranked)	Asterids;
Сабы:	Asterales;
Тұқымдасы:	Asteraceae;
Кіші тұқымдасы:	Carduoideae;
Тайпасы:	Cynareae;
Тегі:	Rhaponticum; Vaill. 1754 not Ludw. 1757 nor Adans. 1763 nor Haller 1742
түрлері
	25 - 27 түрі белгілі
Синонимдері
	Rhaponticum Ludw.; Leuzea Auct.; Cestrinus Cass.; Fornicium Cass.; Ochrocephala Dittrich;

Маралтамыр, Шайжапырақ^[1] немесе Укекіре (лат. Rhaponticum) – астралылар тұқымдасына жататын көпжылдық көген тамырлы өсімдіктер тегі. Қазақстанның альпілік, субальпілік шалғындарында, сор, сортаң жерлерде, құрғақ өзен арнасында, тастақты өзен жағалауларында өсетін 5 түрі бар.

Бұлардың биіктігі 6 — 100, кейде 180 см-дей болады. Сабағы бұтақтанбаған, жіңішке қырлы болып келген, жоғарғы жағы бірнеше жерден бунақталып жуандаған. Жапырақтары бүтін жиекті, кезектесіп орналасқан, кейде қауырсын тәрізді тілімделген. Гүлі қос жынысты, қан қызыл күлгін, сирек сары түсті. Гүлшоғыры — себет, жеке-жеке сабақ ұшында орналасқан. Жанама тамырлары арқылы тез көбейетін арамшөп. Мамыр – шілде айларында гүлдеп, тамыз айында жеміс салады. Жемісі – тұқымша. Укекіре – улы өсімдік (гүлдеген кезде), онымен жылқы қатты уланады.

Түрлері

Өсімдіктердің кең таралған жерлері - Солтүстік Африка, Азия, және Еуропа.^[2]

Жылтырақ шайжапырақ (R. nіtіdum) — республика флорасындағы эндемик түрдің бірі; Маралшөп тамыры (R. carthamoіdes) — дәрілік, тағамдық және мал азықтық өсімдікөлі Қаратау шайжапырағы (R. karatavіcum) — өте сирек кездесетін, жойылып бара жатқан түрлер болғандықтан қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген.

Түрлері^[3]^[4] ^[5]

Rhaponticum acaule (L.) DC.
Rhaponticum aulieatense Iljin*
Rhaponticum australe (Gaudich.)
Rhaponticum berardioides (Batt.) Dobignard
Rhaponticum canariense DC.
Rhaponticum carthamoides (Willd.) Iljin* - Маралшөп тамыры
Rhaponticum centauroides (L.) O.Bolòs
Rhaponticum coniferum (L.) Greuter
Rhaponticum cossonianum (Ball) Greuter
Rhaponticum exaltatum (Willk.) Greuter
Rhaponticum heleniifolium Godr. & Gren.
Rhaponticum hierroi (Eren.) Kangay
Rhaponticum insigne (Boiss.) Wagenitz
Rhaponticum integrifolium C.Winkl.*
Rhapontikum karatavicum Iljin* - Қаратау шайжапырағы
Rhaponticum longifolium (Hoffmanns. & Link) Dittrich
Rhaponticum lyratum C.Winkl. ex Iljin*
Rhaponticum namanganicum Iljin*
Rhaponticum nanum Lipsky*
Rhaponticum nitidum Fisch.* - Жылтырақ шайжапырақ
Rhaponticum orientale (Serg.) Peshkova
Rhaponticum pulchrum Fisch. & C.A.Mey.
Rhaponticum repens - Жатаған укекіре
Rhaponticum scariosum Lam.
Rhaponticum serratuloides (Georgi) Bobrov

Дереккөздер

↑ Қазақ Энциклопедиясы, 9 том 18 бөлім
↑ Rhaponticum. Flora of China.
↑ Hidalgo, O., et al. (2006). Phylogeny of Rhaponticum (Asteraceae, Cardueae–Centaureinae) and related genera inferred from nuclear and chloroplast DNA sequence data: taxonomic and biogeographic implications. Annals of Botany 97(5), 705-14.
↑ GRIN Species Records of Rhaponticum.(қолжетпейтін сілтеме) Germplasm Resources Information Network (GRIN).
↑ * белгісімен Қазақстанда таралған түрлері белгіленген

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

[1] Қазақ Энциклопедиясы, 9 том 18 бөлім

[china-2] Rhaponticum. Flora of China.

[hid-3] Hidalgo, O., et al. (2006). Phylogeny of Rhaponticum (Asteraceae, Cardueae–Centaureinae) and related genera inferred from nuclear and chloroplast DNA sequence data: taxonomic and biogeographic implications. Annals of Botany 97(5), 705-14.

[grin-4] GRIN Species Records of Rhaponticum.(қолжетпейтін сілтеме) Germplasm Resources Information Network (GRIN).

[5] * белгісімен Қазақстанда таралған түрлері белгіленген

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]